الحاكم بامر الله
| الحاكم بامر الله هوه حاكم مصر رقم 386 |
|---|
الحاكم بأمر الله ( القاهره ، ح 10 سبتمبر 985 - القاهره، اختفى 2 فبراير 1021 )، اسمه ابو على المنصور بن العزيز بالله ابن نزار .[6][7][8] ، ساتت خلفا الفاطميين ( العبيديين ) ، و تالت ملوكهم على مصر و الشام ، اتبايع بالخلافه و هوه عنده 11 سنه بعد ما مات ابوه العزيز بالله اللى خلفه من ست مسيحيه روسيه [9][10] حكم من 15 اكتوبر 996 لغاية ما اختفى فى 2 فبراير 1021. هد الحاكم بأمر الله كنيسة القبر المقدس ( كنيسة القيامه ) فى بيت المقدس و ده كان عنصر مهم من عناصر الترويج للحروب الصليبيه و قيام الحمله الصليبيه الاولى اللى استولت على بيت المقدس. انشأ دار الحكمه فى القاهره.
| ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| معلومات شخصيه | ||||
| الميلاد | 13 اغسطس 985 [1][2][3] | |||
| الوفاة | 13 فبراير 1021 (36 سنة)[4] | |||
| مواطنه |  | |||
| ابناء | الظاهر لإعزاز دين الله | |||
| الاب | العزيز بالله | |||
| اخوه و اخوات | ||||
| معلومات تانيه | ||||
| المهنه | الحاكم | |||
| اللغات المحكيه او المكتوبه | عربى [5] | |||
تعديل مصدري - تعديل  | ||||
.PNG)
وصفه المؤرخين بإنه كان مختل عقلى. و بيقول المؤرخ ابن أيبك الدوادارى انه كان و هوه صغير بيهتم بالادب و العلم و كان بيدرس علم النجوم و الأرصاد و الكيميا و العزائم و الطلمسات و كل علوم الرياضيات ، و ضاف : " اما فى نهايته و تمام ايامه فصدرت عنه امور تلى الى الجنون ، لالكن هى الجنون بعينه ، من خرافات دينية و دنياوية " .[11] لكن فيه بيقولوا انه كان متزمت دينى صحيح لكن ظلمه المؤرخين فى سياق الصراع الفاطمى الشيعى - العباسى السنى. فى سنة 1011 طلع العباسيين مرسوم فى بغداد بيهاجم الحاكم بأمر الله و الفاطميين فى مصر ، و بيطعن فى نسبهم العلوى و انهم مش من نسل عبيد الله زى ما بيقولوا لكن من نسل واحد اسمه عبيد بن سعيد الحزمى و انهم ادعياء خوارج ما بينتسبوش لعلى بن ابى طالب ، و المؤرخ ابن كثير هاجم الفاطميين و الحاكم بأمر الله [12] لكن يلاحظ ان المؤرخين ما وصفوش حد من الخلفا الفاطميين بالمنظر ده غير الحاكم بأمر الله ، ابن الأثير اللى قال عن الحاكم انه كان سفاك للدماء و ان سيرته عجيبه قال عن جده المعز لدين الله انه كان راجل عالم ، فاضل ، جواد ، شجاع ، جارى على منهاج ابوه فى حسن السيره و انصاف الرعيه [13] ، وده بيوضح ان الموقف التأريخى اللى اتاخد من الحاكم بأمر الله ماكانش بسبب الصراع العباسى-الفاطمى بس. من جهه تانيه ، المؤرخين المصريين زى المقريزى و ابن إياس و النويرى و غيرهم، بعكس ابن كثير (الشامى)، كتبوا عن الحاكم بأمر الله و الفاطميين بقدر اكبر من الحياديه ، و السبب الرئيسى فى كده هوه انهم عاشوا فى العصر المملوكى البعيد زمنى عن فترة الصراع العباسى-الفاطمى و ماكانلهوش لا ناقه و لا جمل فى الموضوع.
بيقول المقريزى كتحذير فى تناول اخبار الفاطميين : " فتفطن، رحمك الله، الى أسرار الوجود، وميز الأخبار كتمييزك الجيد من النقود، تعثر إن سلمت من الهوى بالصواب. ومما يدلك على كثرة الحمل عليهم ( يعنى الفاطميين ) أن الأخبار الشنيعة، لاسيما التى فيها اخراجهم من ملة الاسلام، لا تكاد تجدها إلا فى كتب المشارقة من البغداديين و الشاميين ... اما كتب المصريين اللى اعتنو بتدوين أخبارها فلا تكاد تجد فى شىء منها ذلك ألبتة. فحكم العقل، واهزم جيش الهوى، و أعط كل ذى حق حقه. " .[14]
بالرغم من كده وصفه المؤرخين فى العصر الحديث بالجنون و التعصب و حب سفك الدم .[15][16] بيقول المؤرخ جمال الدين الشيال : " والحاكم شخصيه عجيبه هى فى الحقيقة جماع المتناقضات،و ده يدل على انه كان ملتاث العقل غير متزن الفكر، فقد امتاز عهده بالقسوة والعنف وكثرة سفك الدماء ".[9] المؤرخين الغربيين فى العصور الوسطى و فى العصر الحديث ما ليهمش رأى تانى غير ده.
على الاساس ده المعلومات المذكوره هنا معلومات مقتصره على سرد احداث تاريخية و مرتبطه بتاريخ مصر و منقوله عن المؤرخين فى الشرق و الغرب زى ما دونوها و مالهاش دخل بعقائد و ديانات.
تنصيبه
الخليفه الفاطمى العزيز بالله قبل ما يتوفى فى بلبيس فى 14 اكتوبر 996 كان أخدالبيعه لإبنه المنصور بدل ابنه التانى محمد اللى كان عمله ولى عهد لكن مات. تانى يوم الصبح بعد ما مات العزيز اتجددت البيعه للمنصور اللى اتلقب بلقب الحاكم بأمر الله و لبس هدوم الخلافه. ولانه كان لسه صغير عنده حوالى حداشر سنه و نص اتعين ليه كفيل اسمه أبو الفتوح برجوان ، و مسك تدبير الدوله واحد اسمه أبو محمد بن عمار اللى اتلقب بأمين الدوله.
عهد الحاكم بأمر الله ابتدا بصراعات بين كفيله برجوان و مدبر دولته ابن عمار. فى مارس سنة 1000 دبر الحاكم بأمر الله مع قائد القواد الحسين بن جوهر قتل برجوان بعد ما ريدان الصقلبى قاله ان برجوان عايز يزيحه و يستولى ع الحكم ، و بقى جوهر هوه مدبر الدوله.
فى يونيه 1000 حرم الحاكم على الناس قول كلمة سيدنا أو مولانا إلا ليه هوه بس ، و فى سنة 1003 ابتدى يقتل اللى حواليه فقتل كاتب جوهر ، و قتل ريدان الصقلبى ، و قتل العكبرى اللى كان المنجم بتاعه، و استباح دم كل المنجمين ، و بعت المنادين بتوعه فى الشوارع ينادوا انهم كفار و دمهم مباح ، فهرب معظم المنجمين من مصر و الباقيين استخبوا.
مع مرور الوقت زادت حالته فبقى من سنة 1004 يقعد على حمار و يمشى السياف قدامه و يقوله يقتل ده و ده حسب ماكان بيطلع فى دماغه ، فقتل موظفين و وزرا و قضاه و ما خلاش. شخصيته قعدت تتغير و تتدهور. فى الاولانى كان بيلبس هدوم غاليه و يحط جواهر و الماظات ، و بعدين بقى يلبس هدوم ابسط مافيهاش مجوهرات ، و انتهى بيه الحال بالزهد ، فبقى بيلبس الصوف الرخيص و يركب الحمير، وفوق كده بقى يتجسس على اللى حواليه و على حاشيته ، و يتدخل فى كل صغيره و كبيره فى حياتهم و يعاقبهم بالقتل على اى حاجه صغيره بيعتبرها ذنب عملوه لغاية ما بقت الناس كلها خايفه منه. فى سنة 1004 قطع رقبة القاضى حسين بن النعمان و امر بحرق جثته و قطع رقاب حوالى ميت واحد و امر بصلبهم ، و قتل خمسين واحد من الركابيه ( اللى بيشيلو غاشية الخليفه فى المواكب ).[17]
تصرفاته
ذكر المؤرخين انه اضطهد المسيحيين و اليهود و المسلمين اللى مش شيعه. فى سنة 1005 امر اليهود انهم يلبسوا هدوم لونها اسود عشان يبقوا سنهلين زى اعدائه العباسيين .[18] ، و مع إن امه كانت مسيحيه امر المسيحيين بلبس صلبان تقيله ، و حرم ع الناس أكل مأكولات منها الملوخيه بحجة ان معاويه كان بيحبها ، و الجرجير ، و منع بيع العنب و العسل بحجة ان الخمره بتتعمل منها ، و حرم اكل و صيد السمك اللى مالهوش قشر و لعب الشطرنج ، و غير فى كلام الأدان ، و منع صلاة التراويح ، و امر بقتل الكلاب ، و امر اطفال بإنهم ينطو من مكان عالى فى القصر فى بركه فإتقتل منهم حوالى تلاتين وقعو برا البركه على الارض ، و حرم الغنا ، و حرق احياء فى القاهره و هد كنايس ، و امر بهدم جامع عمرو بن العاص فى اسكندريه ، و هدم كنيسة القيامه فى القدس ( و كان ده من عوامل قيام الحروب الصليبيه ضد المسلمين )، و قتل ارباب الدوله و موظفينها من غير سبب [19] ، و كان قائد القواد الحسين بن جوهر من ضحاياه سنة 1011. و بيذكر ابن إياس من ضمن التصرفات الغريبه اللى كان بيعملها انه كان بيبنى مدارس و يعين فيها علما و بعدين كان بيقتلهم و يهدم المدارس.[20] و امر بفتح الدكاكين و الأسواق بالليل ، و بعدين امر بعدم خروج الناس من بيوتها بعد غروب الشمس ، و بتحبير وشوش الستات و بعدين منع خروجهم من بيوتهم بالكامل او الطلوع على اسطح بيوتهم ، و لما اشتكى التجار من قلة البيع امرهم يلفوا على البيوت بشرط ان الستات يستعملوا حاجه زى المغرفه ليها دراع طويله يتناولوا بيها الحاجات من البياعين من بعيد. و بعدين عمل استثناءات فسمح بخروج الستات اللى رايحين الحج ، و المعروضين للبيع ( الإماء ) ، و غسالات الموتى ، و الأرامل اللى بيبيعوا غزل. بيقول المقريزى : " فى ربيع الاخر ( سنة 395هـ /1004م ) اشتد خوف كافة الناس من الحاكم ".[21] فى سنة 1008 قتل فى ليله واحده اعداد من الخدم و الصقالبه و الكتاب بعد ما اتقطعت دراعاتهم بسواطير ، و فى سنة 1012 قطع رقبة ناس باعو زبيب و سمك و حرم على الستات الغنا ، و فى سنة 1013 اتعاقب الناس اللى بيبيعو الملوخيه و السمك اللى من غير قشر و اتضربت الستات و اتحبسو لانهم خرجو من بيوتهم و اتصاب الناس بالرعب من كتر القتل و التنكيل فبقو يهربو و التجار قفلو دكاكينهم [22]
حرق مدينة مصر و قتل اهلها
فى سنة 1019 حصل ان الحاكم بأمر الله شاف و هوه فى موكب حاجه حاطينها الناس على هيئة ست رافعه جريده عليها شتيمه ليه و لعيلته ، فأمر بحرق و نهب مدينة مصر ، و طلع العبيد بالسلاح عشان يهاجموا الناس ، و استمر العراك بين العبيد و الأهالى تلت تيام. و اتحرقت بيوت و مبانى كتيره. و لما شاف ان التدمير اللى حصل ضخم جداً بعت عياد الصقلبى مع العساكر عشان يوقفوا المعارك فلما شاف الصقلبى حجم الدمار اللى حصل اتخض و رجع قاله : " لو سيل ملك الروم دخل مصر ما كانش يرضيه اللى اتعمل " ، فغضب الحاكم و امر بقتله.
التآله
شويه و ابتدا الحاكم بأمر الله يؤمن بالحلول و التناسخ الإلهى ، و امر بإن الناس تسجد لما يتذكر اسمه، وبعدين فى ديسمبر 1018 ظهر فى القاهره راجل اسمه حسن ابن حيدره الفرغانى الأخرم قال إن الاله بيحل فى الحاكم ، و قعد يروج للموضوع ده لغاية ما سمع الحاكم بحكايته فناداه و كافئه و بقى يخرجه معاه فى المواكب. لكن فى موكب من المواكب ، بعد ما كرمه بتمن تيام ، هجم عليه واحد و قتله ، فأمر الحاكم بقتل الراجل. لكن واحد غيره اسمه حمزه اللباد الزوزنى ظهر فى القاهره سنة 1019 و سمى نفسه " هادى المستجيبين " بقى يقعد فى جامع بره باب النصر يروج لعبادة الحاكم بأمر الله و يقول ان الاله حل فى الحاكم ، و لم حواليه جماعه متطرفه من الاسماعيليين ، و ادى بطولات لمريديه و عين واحد منهم داعيه ليه سماه " سفير القدره " ، و كان الحاكم بأمر الله ساعات بيروح يزوره فى الجامع و يكلمه. بعد حيدره الفرغانى ظهر واحد تالت اسمه انوشتكين النجارى معروف بإسم الدرزى قدر يلم اتباع كتار ، و سمى نفسه سند الهادى و حياة المستجيبين ، و ده كمان كان الحاكم بيروح يقابله و يكلمه. و فضل الوضع على كده لغاية ما فى يونيه 1019 ركب جماعه من اتباع حمزه اللباد الحصنه و البغال و دخلوا بيها جامع و قعدوا ينادوا بمذهبهم ، و قالوا كلام ما رضاش بيه المصريين ، و اتجمع الناس فى الجامع من كل ناحيه ، و لما جه القاضى ادوله رقعه مكتوب فى اولها : " بسم الحاكم الله الرحمن الرحيم " ، و أمروه بالاعتراف بإلاهية الحاكم بأمر الله. فاتلمت الناس على اتباع حمزه اللباد و قتلوهم. لما عرف الحاكم باللى حصل امر بالقبض على اللى قتلوا أتباع حمزه اللباد ، و قتلهم و كانو حوالى اربعين واحد. اتمرد شوية عساكر و راحوا على بيت حمزه اللباد و اشتبكوا مع اتباعه ، و هرب هوه على قصر الحاكم بأمر الله فخباه عنده وابتدا يدبر للمصريين مصيبه. شويه و بعت للمصريين مرتزقه من اللى عنده ، و امرهم ينزلوا الشوارع بالحصنه و يهجموا على بيوت المصريين و على الحمامات . و راحت الناس للحاكم تشتكى لكن الحاكم فضل يبعتلهم مرتزقته يسرقوا بيوتهم و يعروهم فى الشوارع و يحرقوا بيوتهم. الناس بقت تستغيث لكن ما كانش فيه مغيث لانهم وقعوا فى ايد حاكم مجنون. وابتدت الناس تسيب بيوتها و تهجر القاهره و تدعى ربنا يخلصها من النكبه اللى ابتلت مصر بيها.
اتمرد جزء من العسكر و طالبوا بأخد التار للمصريين و نشب عراك بين اتباع الحاكم و العسكر المتمرد ، و قدر المصريين و العسكر المتمرد انهم ينتقموا من اللى هاجموا بيوتهم و دكاكينهم و ردوا ليهم الصاع صاعين ، و فضل العراك داير لغاية ما أختفى الحاكم بأمر الله فجأه.
اختفاءه
فى ليله من ليالى سنة 1021 ركب الحاكم حماره كعادته و راح على القرافه ، و طلب من اللى كانو معاه يسيبوه لوحده. فسابوه و مشيوا و من ليلتها مابانلهوش اثر. فلما راحوا يدوروا عليه لقوا حماره و رجله مجروحه بضربة سيف ، و مشيوا ورا الاثر لغاية ما وصلو لبركه اسمها بركة القصب ، لقوا فيها هدوم الحاكم و فى جبته اثر ضرب بالسكاكين ، فرجعوا ع القصر و هما متأكدين انه اتقتل.
بيتقال ان أخته " ست الملك " دست ليه رجاله قتلوه لانه كان متخانق معاها و ناوى يقتلها ، و كذا مره هددها بقوله : " قد سمعت أنكم تجمعون الجموع و تدخل اليكم الرجال ، و الله لأقتلنكم أجمعين " ، و اتهمها بإنها حامل [23] ، فراحت للامير سيف الدين حسين ابن دواس و قالتله : " قد علمت ما فعل أخى و ما صدر منه من سفك الدماء و قتل الأولياء و وجوه الدوله بغير سبب ، و قد عزم على قتلك و قتلى ". و طلبت منه يجهز رجاله يقتلوه لما يروح المقطم و يختلى بنفسه كعادته ، و وعدته بانها حا تعمله وزيرها و مدبر لدولة ابن الحاكم ، و اتفقوا على قتله . فجاب ابن دواس عشر عبيد و ادى كل واحد فيهم خمسميت دينار ، و راحوا استنوا الحاكم فى الجبل و طلعوا عليه و قتلوه.
مع انه اتوصف و اتعرف بإنه كان مختل عقليا. لكن مع كده ، فى سنة 1005 افتتح دار الحكمه اللى بقت مركز ثقافى مليان كتب و مخطوطات و بيجتمع فيه العلما و المثقفين ، لكن اتحولت لمركز للدعايه الفاطميه و الاسماعيليه فى مصر. و كمل بنا جامع جنب باب النصر ، كان ابتدا بنايته ابوه العزيز بالله ، و بقى عباره عن تحفه معماريه. الجامع ده معروف باسم جامع الحاكم بأمر الله و لسه موجود و جددته الطايفه البهريه فى الهند.
اختفى الحاكم بأمر الله و هوه عنده حوالى سته و تلاتين سته ، و بعد ما حكم حوالى خمسه و عشرين سنه. قال المؤرخ ابن كثير ان المصريين كانو بيكرهوه من سؤ اعماله ، و وصفه بإنه كان سفاك للدماء. و قال ابن إياس عنه : " كانت مدة خلافته بالديار المصرية و الشامية، خمسه و عشرين سنه، فكانت على الناس أشد الايام ، و قتل فى دى المدة جماعة من العلما و الفقهاء، و أعيان الناس ، ما لا يحصى عددهم ، و قد صبروا على أذاه دى المدة ، لحد فرج الله عنهم " .[24]
المقريزى من جهته حلل الحاله بدقه اكتر بقوله : " بعدين إن الحاكم بأمر الله اكثر من النظر فى العقائد، و كان قليل الثبات سريع الاستمالة، إذا مال الى إعتقاد شىء أظهره وحمل الناس عليه، بعدين لايلبث أن يرجع عنه الى غيره فيريد الناس ترك ماكان قد أخبرهم به و المصير الى ما استحدثه ومال إليه" .[25]
بعد ما اختفى الحاكم دبرت الدوله اخته ست الملك ، و لما الكل إتاكد إنه مش حا يرجع طلعت ليهم ابنه ابو هاشم و قالت ليهم اهو ده الخليفه الجديد ، فبايعوه و اتلقب باسم الظاهر لإعزاز دين الله.
ختمه
نقش ختم الحاكم بأمر الله كان : " بنصر العلى الولى ينتصر الإمام ابو على " او " بنصر الإله العلى ينتصر الإمام ابو على ".
- تشابه بطولات : الحاكم بأمر الله ده غير الخليفه العباسى احمد بن على اللى اتلقب برضه باللقب ده.
فهرست وملحوظات
- ↑ مُعرِّف الملف الاستنادي المُتكامِل (GND): https://d-nb.info/gnd/118545027 — تاريخ الاطلاع: 18 اكتوبر 2015 — الرخصة: CC0
- ↑ مُعرِّف موسوعة بريتانيكا على الإنترنت (EBID): https://www.britannica.com/biography/al-Hakim — باسم: al-Hakim — تاريخ الاطلاع: 9 اكتوبر 2017 — العنوان : Encyclopædia Britannica
- ↑ مُعرِّف الموسوعة الوطنيَّة السُّويديَّة (NE.se): https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/al-hakim-bi-amr-allah — باسم: al-Hakim bi-Amr Allah — تاريخ الاطلاع: 9 اكتوبر 2017 — العنوان : Nationalencyklopedin
- ↑ مُعرِّف موسوعة برولكسيس (Proleksis): https://proleksis.lzmk.hr/25166 — باسم: Hakim — العنوان : Proleksis enciklopedija
- ↑ مُعرِّف النظام الجامعي للتوثيق (IdRef): https://www.idref.fr/153774657 — تاريخ الاطلاع: 2 مايو 2020 — العنوان : Identifiants et Référentiels — الناشر: وكالة الفهرسة للتعليم العالي
- ↑ النويرى ، 28/167
- ↑ ابن إياس ، 1/197
- ↑ ابو على المنصور بن العزيز بالله ابن نزار ، بن المعز لدين الله أبى تميم معد ، بن المنصور بنصر الله أبى طاهر إسماعيل، بن القائم بأمر الله أبى القاسم محمد، بن المهى عبيد الله. -(النويرى ، 28/167)
- ↑ أ ب الشيال ، ج1/153
- ↑ حسين فوزى، 370
- ↑ ابن أيبك الدوادارى ، 6/257
- ↑ ابن كثير ، 11/3222
- ↑ ابن الأثير، 7/ 95 و 363 ، 11/3222
- ↑ المقريزى ، اتعاظ الحنفا، ج3/346
- ↑ حسين فوزى ، 370-371
- ↑ Peters, p.14
- ↑ المقريزى، اتعاظ الحنفا، 2/55 و 57
- ↑ لبس الخلفا العباسيين كان لونه اسود
- ↑ من قصص قتله ارباب دولته من غير سبب انه فى سنة 1006 كان طالع فى موكب و عدى جنب حته حاطين فيها حطب فأمر بتكويم الحطب و توليع النار فيه ، و بعد النار ما ولعت أمر بتنزيل قاضى قضاة مصر الحسين بن على بن النعمان من على حصانه و رميه فى النار ! - (النويرى ، 28/180)
- ↑ ابن إياس ، 1/210
- ↑ المقريزى، اتعاظ الحنفا، 2/55
- ↑ المقريزى، اتعاظ الحنفا، 2/79 و 95 و 103
- ↑ المقريزى، اتعاظ الحنفا، 2/115
- ↑ ابن إياس ، 1/210
- ↑ المقريزى، اتعاظ الحنفا، ج3/345
| قبله: العزيز بالله |
أئمة الاسماعليه المستعليه الطيبيه |
بعده: الظاهر لإعزاز دين الله |
المراجع
- ابن الأثير : الكامل فى التاريخ ، دار المعرفه ، بيروت 2007
- أبى بكر بن عبد الله بن أيبك الدوادارى : كنز الدرر وجامع الغرر، الدرة المضيئة فى أخبار الدولة الفاطمية ، المعهد الألمانى للآثار الاسلامية، القاهرة 1971.
- ابن كثير : البداية و النهاية ، دار صادر ، بيروت 2005
- ابن إياس: بدائع الزهور فى وقائع الدهور ، الهيئة المصرية العامة للكتاب، 1982
- جمال الدين الشيال (استاذ التاريخ الاسلامي): تاريخ مصر الاسلامية ( جزئين )، دار المعارف، القاهرة 1966.
- حسين فوزى :سندباد مصرى، جولات فى رحاب التاريخ، دار المعارف، القاهرة 1990
- المقريزى : اتعاظ الحنفا بأخبار الائمة الفاطميين الخلفا ( 3 اجزاء)، الهيئه العامه لقصور الثقافه ، القاهره 1999.
- النويرى : نهاية الأرب فى فنون الادب ، مركز تحقيق التراث ، القاهرة 1992.
- الموسوعة الثقافية ، مؤسسة فرانكلين للطباعة والنشر، القاهرة - نيو يورك 1972.
- Edward Peters,The First Crusade, University of Pennsylvania Press, Pennsylvania, USA 1998.