ويكيبيديا

دير الانبا بيشوى

دير القديس العظيم الانبا بيشوى و معرف بالاسم المختصر دير الانبا بيشوى,[1] هوا دير قبطى ارثوذكسى,[2] و من اكبر الاديره بوادى النطرون [3][4] فى غرب دلتا النيل شمال مصر.[5] رئيس و اسقف الدير دلوقتى هوا الانبا صرابامون.[6]

دير الانبا بيشوى
 
البلد
مصر   تعديل قيمة خاصية البلد (P17) في ويكي بيانات
التقسيم الادارى محافظة البحيره   تعديل قيمة خاصية بتقع فى التقسيم الادارى (P131) في ويكي بيانات
الابرشيه محافظة البحيره   تعديل قيمة خاصية بتقع فى التقسيم الادارى (P131) في ويكي بيانات
التأسيس القرن 4  تعديل قيمة خاصية البدايه (P571) في ويكي بيانات
المدينة وادى النطرون   تعديل قيمة خاصية المكان (P276) في ويكي بيانات
أسسها الانبا بيشوى   تعديل قيمة خاصية المؤسس (P112) في ويكي بيانات
خريطة
إحداثيات 30°18′37″N 30°21′19″E / 30.310277777778°N 30.355277777778°E / 30.310277777778; 30.355277777778   تعديل قيمة خاصية الإحداثيات (P625) في ويكي بيانات
تعديل طالع توثيق القالب
دير الانبا بيشوى

الدير منسوب للانبا بيشوى اللى كان تلميذ للانبا مقار, و عمله بقيادته مع مجموعه من الرهبان اواخر القرن الرابع الميلادى. مساحته فدانين و بيضم خمس كنايس اكبرها كنيسة الانبا بيشوى, و هوا اكبر كنايس وادى النطرون, بالاضافه لمبنى للضيافه و جنينه واسعه و مكتبه و المائده الاثريه و بير الشهدا و القلالى اللى بيسكن بيها الرهبان.[7] معروف ان البابا شنوده التالت كان بيلجا للدير داه كل فتره عشان يعتكف فيه او عشان يحتج على حاجه رافضها.[8]

تاريخ الدير تعديل

 
جسد الانبا بيشوى موضوع فى ضريح خشبى جوه الدير, و فيه شويه من رفات الانبا بولا الطموهى.

كان فى بدايته تجمع رهبانى بقياده الانبا بيشوى لحد تانى القرن الرابع الميلادى, و كان عباره عن مجموعه قلالى (و هيا مساكن الرهبان) و كنيسة فى النص حولين المغاره الصخريه اللى عاش فيها الانبا بيشوى بدون اسوار.[9] اتدمرت الكنيسه فى القرن الخامس الميلادى بسبب غاره على الاديره من الليبيين البدو سنة 407 و مره تانيه فى الغارتين سنة 434 و 444[10] و اتعرض كمان للتخريب فى غاره رابعه للبربر نهاية القرن السادس الميلادى على التجمعات الرهبانيه بوادى النطرون و كانت مبانيه الاساسيه وقتها هيا الكنيسه و الحصن و اتبنى تانى فى عهد البابا بنيامين الاول سنة 645.[11]

 
ضريح بنيامين التانى (بابا اسكندريه ) بدير الانبا بيشوى.

سنة 817 م اتخرب الدير مره تانيه ف غاره البربر الخامسه و اتعمر و اتصلح فى عهد البابا يعقوب الاول, و كمل تعميره البابا يوساب الاول و رجع اجساد القديسين الانبا بيشوى و الانبا بولا الطموهى للدير,[12] و رجع بنا الكنيسه و الدير بصفه عامه و عشان كدا المبنى الرئيسى لكنيسة الدير الرئيسيه الحاليه بيرجع لسنة 840 م.[13]

سنة 1069 اتعرض الدير لغزو البربر اللواتيين[14] و سنة 1319 م اترمم الدير فى عهد البابا بنيامين التانى و اللى اندفن دفن فى الجهه القبليه بالكنيسه الكبرى بالدير.

البابا شنوده التالت عمل حركه تجديد واسعه للدير و امر بتجديد القلالى و ترميم بير الميه اللى غسل فيه البربر سيوفهم بعدما قتلو شيوخ شهيت التسعه و اريعين و ضاف للدير 300 فدانمن الصحرا المحيطه بيه لاستصلاحها, بالاضافه للقلايه البطريركيه الخاصه بيه, و امر بتدخيل الكهربا للدير.[15] و فى عهده انطبخ زيت الميرون فى الدير خمس مرات من اصل سبعه فى 1981 و 1987 و 1990 و 1995 و 2008 عشان يتوزع على الكنائس القبطيه فى مصر و براها.[16]

الوصف العام تعديل

 
مقبره الرهبان (الطافوس).
 
الطاحونه القديمه فى الركن الجنوبى الشرقى من الدير.
 
معظم المنارات اللى يعلوها الصليب حديثه النشاه.

دير الانبا بيشوى حبيب المسيح هوا اكبر اديره وادى النطرون العامره, المساحه الاثريه بدون المساحه المضافه حوالى فدانين و 16 قيراط, الدير شكله رباعى الاضلاع بتحدده الاسوار المحيطه بيه,[17] مدخل الدير فى النهايه الغربيه للسور الشمالى, و بيتكون من الداخل من مجموعه من المبانى اهمها الحصن فى الزاويه الشماليه الغربيه من الدير, و فى القسم الجنوبى من الدير كنيسة الانبا بيشوى و ملحقاتها اللى بتتزى فى "المايده" فى الغرب و هيكل كنيسة الانبا بنيامين فى الشمال, و كنيسة ابو سخيرون و كنيسة مار جرجس و المعموديه فى الجنوب,[18] الجنينه فى نص الدير و حوليها من الجهه الشماليه قلالى حديثه نسبيا اتبنت من 60 سنه و فوقها المطعمه, من الجهه الجنوبيه قلالى مبنيه من القرن التاسع لسا بستعمل, من الجهه الشرقيه قلالى حديثه و من الجهه الغربيه مقبره الرهبان (الطافوس).[19]

جنب السور الجنوبى قلالى قديمه و فى الركن الجنوبى الشرقى المطبخ و الطاحونه القديمه و المخبز القديم و فى الشمال كان فيه صف تانى من القلالى بس اتهدم و حل مكانه بيت الضيافه الجديد اللى شيده رئيس الدير القمص بطرس سنه 1926.[20] و الدير فيه مكتبه فيه تعتبر من اصغر مكتبات الاديره, كانت مكتبه الدير الاصليه فى الحصن و اتنقلت لمبنى خاص بيها فى الدور الارضى من بيت الضيافه الجديد, بعد كده بقت فى الحجره فوق المضيفه اللى فى لزق السور الشمالى, لحد اتعمل مكتبه ضخمه فى عهد البابا الحالى سنة 1989.[21] حصت توسعات كتيره فى الدير فى عهد البابا شنوده التالت فى الجهه الجنوبيه ورا السور الاثرى الجنوبى, فاتعمل بيت للخلوه لاقامه الكهنه الجدد, و مبنى للضيافه بيتكون من اربع ادوار, و بقى للدير سبع بوابات و منارات فوقها الصليب, و فيه بالدير كمان مقر خاص للبابا و جنبه مخزن متحفى لحفظ آثار الدى و اترميم سور الدير و الحصن و كنيسة الانبا بيشوى تحت اشراف هيئه الآثار المصريه.[22]

القلالى تعديل

 
القلالى الحديثه مبنيه على طراز القلالى القديمه.

القلالى هيا مساكن الرهبان, و بتتكون القلايه من حجرتين و دوره ميه و صاله صغيره للاستقبال, و الحجره الداخليه اسمها "محبسه", و فيها بيختلى الراهب للصلاه و التامل الروحى,[23] و شبابيك القلايه و المحبسه بحيره قبليه عشان التهويه فى الشتا و الصيف. و بيحتوى الدير كمان قلالى حديثه اتعملت على امتداد السورين الشمالى وا لشرقى, عمل القلالى عند السور الشمالى القمص "يوحنا ميخائيل" رئيس الدير سنة 1934 على انقاض قلالى قديمه, القلالى عند السور الشرقى عملها البابا شنوده التالت سنة 1978.[24]

القلالى القديمه اتشالت و كانت كا واحده عباره عن حجرتين و كان فيه صف قلالى فى المساحه الشماليه من الدير, و صف تانى عند الضلع الجنوبى من المساحه المسوره, و صف بيوازى المايده, و هيا دلوقتى اطلال.[25]

تم استكمال قلالى الرهبان على مراحل لحد سنة 1983, لما انتهى بنا القلالى كان البنا على شكل حرف U و من دورين و فيه حوالى 60 قلايه, عدا مجمع الرهبان (مايده الطعام) و المطبخ الملحق بيه, و حجرات التلاجات و حفظ الطسنه و دورات الميه. اتبنى مبنى تانى على شكل الحرف T متكون من تلات طوابق و بيضم حوالى 45 قلايه, و كل قلايه ملحق بيها دورة ميه, و صهريج سعته 89 مترا مكعب, و بيضم المبنى حجرات للنقاهه للحالات اللى بتحتاج لرعايه صحيه خاصه.[26]

سنة 1980, اتعمل مبنى على شكل حرف I و متكون من دورين, و بيحتوى على حوالى 26 قلايه, و كل قلايه ملحق بيها دورة ميه. سنة 1988 اتعمل مبنى من تلات ادوار فيه قلالى ملحق بيها دورات ميه. و فى سنة 1989, خلص بنا سور ضخم حولين المبانى التلاته و المزروعات المحيطه بيها عشان يحافظ على هدوء المنطقه اللى بيتعبد بيها الرهبان, بالاضافه للقلالى للرهبنه فى حياه الشركه فيه كمان قلالى للرهبان المتوحدين[27] منفرده كل واحده ليها جنينه صغيره و فى منها بعيده عن الدير ما بين من 2 لـ 5 كيلومترات.[28]

المايده تعديل

 
المايده الاثريه الموجوده بالدير.

موجوده موازيه للنهايه الغربيه للكنيسه الرئيسيه فى الدير و هيا كنيسة الانبا بيشوى, بيفصلها عنها ممر بطول الكنيسه, وى برجع تاريخها لاواخر القرن الحداشر او اوائل القرن الاتناشر الميلادى.[29][30]

مدخل المايده قباله الباب الغربى لكنيسة الانبا بيشوى, و هيا عباره عن صاله طويله ضيقه طولها 27.5 متر و عرضها 4.5 امتار, و فى نصها ترابيزه حجريه على كل جنب من مصطبه عشان الرهبان تقعد, و فى الطرف الشمالى لحجره المايده فيه حجره مربعه, كانت بتستخدم مطبخ للمايده.[31]

السور و ملحقاته تعديل

 
السور المحيط بالدير, و ييظهر فيه المدخل الحالى ليه.
 
منظر سنة للسور المحيط بالدير.

الاسوار الاصليه للدير بيرجع تاريخ بناها للقرن التاسع الميلادى, و معظم الاسوار الحاليه بترجع الى القرن الحداشر الميلادى, اترممت و اتعاد بنا اجزاء منها, الجنب الغربى للسور مافيش تدعيم و تقويه ليه, متوسط ارتفاع الاسوار حوالى عشره متر و سمكها بيوصل مترين تقريبا و جدرانها المبنيه من الحجر الجيرى مكسه بطبقه من الجص.[32]

مدخل الدير بعديه ممر ليه قبو نصف برميلى لجوا الدير و هوا يعتبر نموذج كامل للمبانى الباقيه فى اديره وادى النطرون التلاته, و بيتكون الدور الارضى من غرفتين, واحده على كل جنب من ممر المدخل, الغرفه الغربيه بيغطى الجزء الرئيسى من سقفها قبه و فى النهايه الشماليه للسقف فيه قبو نصف اسطوانى, وفيه حجره مستطيله فوق الغرفه الشرقيه.[33]

الحصن تعديل

 
الجسر المتحرك المتصل بالحصن.

بيرجع تاريخ الحصن الحالى لاواخر القرن الحداشر الميلادى, بعد غاره البربر على الدير سنة 1096, حل محل الاقدم منه اللى اتهدم بسبب الغاره و اللى امر ببناه الامبراطور الرومانى زينون فى القرن الخامس الميلادى بعد علمه ان ابنته الاميره "ايلاريه" اللى اختفت من قصره فجاه التجات ليه و ترهبت فيه.[34] و اللى اتهدم بسبب الغاره, طراز الحصن بيدور طراز حصن دير الانبا مقار بشكل سنة ما عدا شوية التفاصيل الثانويه.[35] و بيتكون الحصن دلوقتى من دور ارضى و دور واحد علوى, و يظهر انه كان فيه دور علوى تانى بس اتهدم, و الكوبرى المتحرك فى الحصن طرف فى الجدار الشمالى للدور للاول والطرف التانى فوق سقف مبنى الحراسه, و بيتصل بسلالم المبنى التانى و كان بينرفع بعدما يلتجئ الرهبان ليه و يدخلوا فيه.[36]

الدور الاولانى بالحصن بيتحوى ممر قدام المدخل, فى الشرق صاله بتتكون من ست وحدات بتغطيها قباب محموله على دعامات, و اللى بتتكون من خورس و تلات هياكل.[37][38]

الدور التانى اتهدَم جزئيا و مافضلش منه مش "كنيسة الملاك ميخائيل" اللى لسا بيتعمل بيها الصلاه.[39] رمم الكنيسه البابا يوحنا التسعتاشر سنه 1935 و داه من خلال كتابه نقش على جدارها الشرقى.[40]

الكنايس تعديل

الدير فيه خمس كنائس, هيا: كنيسة الانبا بيشوى الاثريه, كنيسة الانبا بنيامين التانى, و كنيسة مار جرجس, و كنيسة الشهيد ابا سخيرون, و كنيسة الملاك ميخائيل بحصن الدير.[41]

كنيسة الانبا بيشوى تعديل

 
منظر خارجى لكنيسه الانبا بيشوى.

هيا الكنيسه الرئيسيه بالدير, و اكبر كنائس وادى النطرون و مافيش الايام دى اى اثر باقى من الكنيسه الاولى و اللى اتعاد بناها فى القرن التاسع الميلادى بعد غارة البربر الخامسه على الدير, بتحتوى الكنيسه على معالم كتيره بترجع لفترات تاريخيه مختلفه, الهيكل الرئيسى الى القرن السادس او السابع الميلادى و التفاصيل التانيه زى اضافات القباب المرتفعه و الزجاج الملون و الزخارف الجصيه و عمارة الصحن ممكن بترجع للقرن العاشر او الحداشر الميلادى.[42] كمان دخلت تعديلات على مبانى الكنيسه بترجع لنهايه القرن الحداشر و اوائل القرن الاتناشر الميلادى, سنة 1330 فى عهد البابا بنيامين التانى, كان فيه اصلاح للمبانى اللى اتسبب النمل الابيض فى تلاف اخشابها.[43]

الكنيسه من طراز الكنايس الطويله و اللى بتتفق مع الطراز البازيليكى فى معالمها الرئيسيه, بتتكون من صحن و جناحين جانبين و جناح غربى دائر, و خورس مستعرض و تلات هياكل, اتحولت لبناء رباعى الاضلاع موش منتظم الشكل باضافه كنايس صغيره و ملحقات ليها, اواخر القرن الحداشر و اوائل القرن الاتناشر الميلادى اتبنت كنيسة ابو سخيرون فى الجنب الجنوبى للكنيسه.[44]

كنيسة الانبا بنيامين تعديل

اتسمت على اسم البابا بنيامين التانى رقم 82, و اتسمى كمان كنيسة السيده العدرا. و اتبنت لصق لكنيسة الانبا بيشوى فى الزاويه اللى كونتها الجدران الشماليه للهيكل الشمالى وخورس الكنيسه الرئيسيه و الجدار الشرقى للدوكسار الشمالى و بيغطى سقف الكنيسه قبو نصف برميلى و فيها صندوق ذخائر الانبا بيشوى و يغطى سقف هيكل الكنيسه قبه على مقببات و بيحتوى هيكل الكنيسه على مذبح, منصته معزوله من تلات جهات.[45]

كنيسة مار جرجس تعديل

اتسمت على اسم القديس مار جرجس الرومانى و بيرجع انشاءها الى القرن الحداشر او القرن الاتناشر الميلادى, و هى بتستخدم كمخزن بشكل سنة و حلت محل مبنى اتهدم فى تاريخ موش معلوم,

النهايه الشرقيه للكنيسه متقسَمه بفاصل جدارى لهيكلين بتغطى سقف كل منها قبه صغيره و بحتو مذبح فوقه لوح رخامى مستطيل الشكل.[46]

كنيسة الشهيد ابا سخيرون القلينى تعديل

اتسمت على اسم القديس ابا سخيرون القلينى و بيرجع تاسيس الكنيسه للقرن التاسع الميلادى. و هيا الايام دى متقسمه لصحن و خورس بيفصلهما حجاب خشبى, و هيكل وحيد نصف دائرى ليه حجاب بسيط, و بيغطى جسم الكنيسه قبه نصف كرويه قايمه على مقببات بترجع للقرن الاربعتاشر الميلادى, الهيكل مافيهوش منصه مذبح,[47] فيه باب ص مش جهه الشمال من الهيكل بيفتح على ممر ضيق ليه قبو برميلى لحجره المعموديه.[48]

فى القرن الاربعتاشر الميلادى, لما اتعاد بنا الهيكل الجنوبى لكنيسة الانبا بيشوى, اتدمر الهيكل الشمالى لكنيسة ابو سخيرون, عشان كده تم بنا الهيكل النصف الدائرى فى موقع الخورس و تم تحويل الهيكل الشرقى لغرفه المعموديه.[49]

كنيسة الملاك ميخائيل تعديل

اتسمت نسبه لرئيس الملايكه ميخائيل على سطح حصن الدير, و بيغطى جسمها قبو نصف برميلى و ب فيها هيكل واحد بس بتغطيه قبه منخفضه قايمه على مقببات, و حجاب الهيكل بيرجع وجوده لسنة 1782.[50]

معرض الصور تعديل

  •  
    منظر سنة للدير.
  •  
    كاتدرائيه الانبا بيشوى.
  •  
    واحده من بوابات الكاتدرائيه الملحقه بالدير.

شوف تعديل

مصادر تعديل

  1. ↑ بيت الخلوه فى دير الأنبا بيشوى, وادى النطرون. كنيسه الأنبا تكلا هيمانوت الحبشى القس, الاسكندريه.
  2. ↑ سومرز كلارك, الآثار القبطيه فى وادى النيل - دراسه فى الكنائس القديمه, ترجمه: ابراهيم سلامه ابراهيم, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2010, صـ: 292 - 293.
  3. ↑ دير | أديره. كنيسه الأنبا تكلا هيمانوت الحبشى القس, الاسكندريه.
  4. ↑ مستشرقه انجليزيه: مصر قدمت للعالم المسيحى كله أسس ونظم "الرهبنه". جريده الأهرام, بتاريخ 14 اغسطس 2011.
  5. ↑ تاريخ الدير. Archived 2015-09-28 at the Wayback Machine الموقع الرسمى لدير القديس العظيم الأنبا بيشوى بوادى النطرون.
  6. ↑ البابا شنوده يزور رئيس دير الأنبا بيشوى بمستشفى السلام.[permanent dead link] جريده اليوم السابع, بتاريخ 14 يونيه 2011.
  7. ↑ السياحه الدينيه / الآثار الدينيه بالبحيره. كنانه أون لاين.
  8. ↑ البابا شنوده يعتكف فى دير الأنبا بيشوى احتجاجاً على "خطف" المسيحيات. Archived 2017-08-01 at the Wayback Machine العربيه.
  9. ↑ القديس العظيم الأنبا بيشوى. Archived 2014-02-19 at the Wayback Machine شبكه الأديره القبطيه.
  10. ↑ منير شكرى, أديره وادى النطرون, جمعيه مار مينا العجائبى, اسكندريه, بدون تاريخ, صـ: 10.
  11. ↑ حجاجى ابراهيم محمد, مقدمه فى العماره القبطيه الدفاعيه, مكتبه نهضه الشرق, الجيزه, 1984, صـ: 106.
  12. ↑ تاريخ الدير. Archived 2015-09-28 at the Wayback Machine الموقع الرسمى لدير القديس العظيم الأنبا بيشوى.
  13. ↑ مرقس سميكه, دليل المتحف القبطى و أهم الكنائس والأديره المصريه ج: 2, القاهره, 1932, صـ: 89.
  14. ↑ صموئيل تاوضرس السريانى, الأديره المصريه العامره, الطبعه الأولى 1968, صـ: 121.
  15. ↑ نيفين عبد الجواد, أديره وادى النطرون دراسه أثريه وسياحيه, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2007, صـ: 64.
  16. ↑ عمل الميرون. Archived 2016-06-24 at the Wayback Machine الموقع الرسمى لدير القديس العظيم الأنبا بيشوى.
  17. ↑ مرقس سميكه, مرجع سابق ج. 2, صـ: 89.
  18. ↑ عمر طوسون, وادى النطرون ورهبانه و أديرته ومختصر تاريخ البطاركه, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2009, صـ: 191.
  19. ↑ دير القديس العظيم الأنبا بيشوى. Archived 2014-02-19 at the Wayback Machine شبكه الأديره القبطيه فى مصر.
  20. ↑ عمر طوسون, مرجع سابق, صـ: 195.
  21. ↑ الأنبا صموئيل وبديع حبيب, الكنائس والأديره القديمه بالوجه البحرى و القاهره و سيناء, معهد الدراسات القبطيه, القاهره, 1995, صـ: 14.
  22. ↑ صموئيل تاوضرس السريانى, مرجع سابق, صـ: 76.
  23. ↑ نعم الباز, المسيح فى مصر - رحله العائله المقدسه, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2007, صـ: 24.
  24. ↑ صموئيل تاوضرس السريانى, مرجع سابق, صـ: 128 - 130.
  25. ↑ نيفين عبد الجواد, مرجع سابق, صـ: 126.
  26. ↑ دير الأنبا بيشوى. موسوعه قنشرين للكنائس والأديره.
  27. ↑ تاريخ الدير. Archived 2015-09-28 at the Wayback Machine الموقع الرسمى لدير القديس العظيم الأنبا بيشوى.
  28. ↑ ايفيلن وايت, تاريخ أديره نتريا والاسقيط ج: 3, ترجمه: بولا البرموسى, القاهره, الطبعه الأولى 1997, صـ: 146
  29. ↑ نيفين عبد الجواد, مرجع سابق, صـ: 126 - 127.
  30. ↑ ايفيلن وايت, مرجع سابق, صـ: 164.
  31. ↑ مرقس سميكه, مرجع سابق ج: 2, صـ: 90.
  32. ↑ ايفيلن وايت, مرجع سابق, صـ: 138.
  33. ↑ نيفين عبد الجواد, مرجع سابق, صـ: 257.
  34. ↑ كنوز الآثار القبطيه فى صحارى مصر وواديها.. تحكى تاريخ المسيحيه فى مصر. Archived 2011-11-23 at the Wayback Machine جريده الشعب, بتاريخ 30 يوليه 2011.
  35. ↑ عمر طوسون, مرجع سابق, صـ: 194.
  36. ↑ وادى النطرون.. هنا يرقد ميزان القلب. Archived 2020-05-11 at the Wayback Machine جريده الشرق الأوسط, بتاريخ 28 يناير 2009.
  37. ↑ أ.ج. بتلر, الكنائس القبطيه القديمه فى مصر ج: 1, ترجمه: ابراهيم سلامه ابراهيم, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 1993, ص. 262.
  38. ↑ صموئيل تاوضرس السريانى, مرجع سابق, صـ: 127.
  39. ↑ دير الأنبا بيشوى. موسوعه قنشرين للكنائس والأديره.
  40. ↑ عمر طوسون, مرجع سابق, صـ: 191.
  41. ↑ عمر طوسون, مرجع سابق, صـ: 192.
  42. ↑ نيفين عبد الجواد, مرجع سابق, صـ: 131.
  43. ↑ أ.ج. بتلر, ج. 1, مرجع سابق, صـ: 263.
  44. ↑ ايفيلن وايت, مرجع سابق, صـ: 142 - 144.
  45. ↑ أ.ج. بتلر, ج. 1, مرجع سابق, صـ: 261.
  46. ↑ نيفين عبد الجواد, مرجع سابق, صـ: 136.
  47. ↑ ايفيلن وايت, مرجع سابق, ص. 159.
  48. ↑ نيفين عبد الجواد, مرجع سابق, صـ: 138.
  49. ↑ أ.ج. بتلر, ج: 1, مرجع سابق, صـ: 262.
  50. ↑ عمر طوسون, مرجع سابق, صـ: 193.
  1. سومرز كلارك, الآثار القبطيه فى وادى النيل - دراسه فى الكنائس القديمه, ترجمه: ابراهيم سلامه ابراهيم, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2010.
  2. منير شكرى, اديره وادى النطرون, جمعيه مار مينا العجائبى, اسكندريه, بدون تاريخ.
  3. حجاجى ابراهيم محمد, مقدمه فى العماره القبطيه الدفاعيه, مكتبه نهضه الشرق, الجيزه, 1984.
  4. مرقس سميكه, دليل المتحف القبطى واهم الكنائس والاديره المصريه ج: 2, القاهره, 1932.
  5. صموئيل تاوضرس السريانى, الاديره المصريه العامره, الطبعه الاولى 1968. Archived 2014-08-12 at the Wayback Machine
  6. نيفين عبد الجواد, اديره وادى النطرون دراسه اثريه وسياحيه, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2007.
  7. عمر طوسون, وادى النطرون ورهبانه واديرته ومختصر تاريخ البطاركه, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2009.
  8. الانبا صموئيل وبديع حبيب, الكنائس والاديره القديمه بالوجه البحرى والقاهره وسيناء, معهد الدراسات القبطيه, القاهره, 1995. Archived 2014-08-12 at the Wayback Machine
  9. نعم الباز, المسيح فى مصر - رحله العائله المقدسه, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 2007.
  10. ايفيلن وايت, تاريخ اديره نتريا و الاسقيط, 3 اجزاء, ترجمه: بولا البرموسى Archived 2014-08-12 at the Wayback Machine, القاهره, الطبعه الاولى 1997.
  11. ا.ج. بتلر, الكنائس القبطيه القديمه فى مصر, ترجمه: ابراهيم سلامه ابراهيم, الهيئه المصريه العامه للكتاب, القاهره, 1993.

لينكات برانيه تعديل

وصلات برانيه تعديل

مصادر تعديل

 
 دير الانبا بيشوى على مواقع التواصل الاجتماعى
 
 
دير الانبا بيشوى فى المشاريع الشقيقه
اتجابت من "https://arz.wikipedia.org/w/index.php?title=دير_الانبا_بيشوى&oldid=9893415"