القاب و مصطلحات مملوكيه

الدوله المملوكيه كانت متقدمه فى التنظيم و الإداره و دخلت مصطلحات فى مصر ما كانتش موجوده قبل كده و كان منها مصطلحات فارسيه و مغوليه.

القاب و مصطلحات مملوكيه
مقالة ليسته من ويكيميديا

المصطلح	المعنى
ملحوظه	دار : كلمه فارسيه معناها ماسك . و كانت بتدخل فى اسامى و وظايف كتيره زى "الدوادار" و "الركاب دار" و "الخزندار". خاناه : كلمه فارسيه معناها بيت.وبتدخل فى أسامى المخازن زى "الطشت خاناه" و "الطبلخاناه". شاد : كان صاحب وظيفه بتتسمى الشد . و معناها متخصص فى او مسئول عن ، و كانت بتضاف لمجالات كتره زى شاد العماير ( مسئول البنا و التشييد ) و شاد الدواوين.
أجلاب	او جلبان او المشتريات او المشتروات هما طايفه من المماليك اشتراهم السلطان او الامير. عند السلطان بيكونو جزء من المماليك السلطانيه و عند الامرا جزء من عساكرهم او مماليكهم.
أجناد الحلقه	عساكر من الدرجة الثانيه. كان عددهم كبير ، و ساعات كان فيهم ناس مالهمش علاقه بالعسكريه زى المتعممين و غيرهم. عددهم فى عهد السلطان الناصر محمد بن قلاوون كان الف . جايز اتسموا كده لإنهم كانوا بيحلقوا حوالين السلطان او بالاعداء فى المعارك . اتكونوا من القرانيص و السيفيه و المتعممين و العربان والعامه.
امير	زعيم الفرسان. و كان كل امير بينتمى لدرجه او طبقه معينه حسب عدد فرسانه.
امير جاندار	امير مسئول عن دخول الامرا للسلطان و بيستأذنه فى دخولهم، و بيسلم البوسته مع الدوادار و كاتب السر. اذا عاز السلطان القبض على حد او قتله كان بيبقى على ايد امير جاندار. كان كمان بيقود الزفه حوالين السلطان وقت سفره. كان بيشرف كمان على الزردخاناه ( سجن )
امير الحاج	امير كبير كان بيعينه السلطان لقيادة قافلة الحجاج المصرين.
امير آخور	رئيس الإصطبل السلطانى والمشرف على حصنته.
امير خمسه	امير تحت أمرته خمس فرسان. كان امير من الطبقه الرابعه و دى اقل درجات الاماره و كانت بتوازى درجة كبار الأجناد.
أميرعشره	امير تحت أمرته عشر فرسان و ساعات عشرين. كان امير من الطبقة التالته. كان بيخرج منهم الولاه الصغيريين و رؤسا الموظفين.
امير طبلخاناه	يعنى بيتطبله بالطبول و بتدق له الأبواق على ابواب بيته و ادارته. و ده كان امير تحت ايديه فى الغالب اربعين فارس. كان امير من الطبقه التانيه. من الطبقه دى كان بيخرج رؤسا الموظفين و الولاه الكبار.
امير مئين	زعما الاف الفرسان . كان امير تحت امره ميت او الف فارس من الامرا اللى اقل منه فى الدرجه. و ده كان امير من الطبقه الأولى و دى اعلى درجات الاماره. كان بيطلع منهم النواب و كبار رجال الدوله.
امير مجلس	مشرف و حارس على كرسى و سرير السلطان.
امير المحمل	او امير ركب المحمل. امير كبير كان بيشرف على نقل المحمل المصرى للحجاز عادة كان بيكون امير الحاج.
امير كبير	منصب اتعمل فى فترة حكم السلطان ناصر الدين حسن التانيه (1354 - 1361). وبقى منصب اعلى من منصب نايب السلطنه.
امير علم	امير من امرا العشرات كان بيشرف على الطبلخاناه.
امير سلاح	شيال سلاح السلطان. كان زعيم السلاح داريه من المماليك السلطانيه ، و كان هو المشرف على السلاح خاناه السلطانيه.
امير شكار	مشرف على الطيور السلطانيه زى الصقور و النسور . كان من امرا العشرات.
أمراء العربان	شيوخ القبايل من اصول عربية التى وردت على مصر و قعدت فيها . كان منهم بنو شاد و بنو عجيل و كانوا بيسكنوا فى القصر الخراب فى قوص ، و ولاد بنى جحيش و كانوا ساكنين فى دروة سرمام، و ولاد زعازع، و ولاد قريش ( مش قريش بتوع مكه المعروفين )، و بنو عمر فى جرجا، و ولاد غريب فى دهروط وغيرهم. من اشهر أمراالعربان خثعم بن نمى فى الوجه البحرى.
أطلاب	الحرس الخاص للامرا و هما عسكر بيشيلوا سلاح .
أتابك	معناها الاب الامير ، و ده كان لقب لأمير الجيوش ، يعنى القائد العام للجيش المصرى. وهو اكبر الامرا الرؤسا على طول بعد نايب السلطنه. و كان بيتسمى كمان أتابك العساكر. ماكانتلهوش صلاحيات اتخاذ قرارات بنفسه.
إستدار	و بتكتب فى احيان كتيره أستادر بضم الالف وده غلط. الإستدار كان بيشرف على كل مخازن السلطان المتعلقه بالمطابخ و الحاشية و الجاشنكيريه و المصاريف و الكسوه.
إستدار الصحبه	كمان أستادار الصحبه و ده غلط ، كان المشرف على المطبخ السلطانى و الأكل و خدمة السماط. عادة كان امير عشره.
اسكندر الزمان	من ألقاب السلطان.
أهوار	جمع هُرى، ودى مخازن الغلال والأتبان بتاعة السلطان اللى كان بيخليها للزوم الطوارىء الاقتصايه ، و ما كانتش بتفتح إلا فى حالة الضروره القصوى.
بطال	عسكرى او امير او موظف عاطل عن الشغل فى خدمة الدوله بسبب عقابه او إعفائه من الخدمه. ساعات كان بيقبض اعانة بطاله اسمه " المعلوم ". الامرا البطالين كان ليهم لبس معين.
سكرجه	بضم السين ، وهو طبق صغير كان بيتحط ع الترابيزه و فيه فاتحات الشهية و المخللات.
الصاحب	من ألقاب الوزرا. وكانت بتتضاف لأسامى الوزرا.
الكافل	من ألقاب نايب السلطنه المباشر ( يعنى نايب السلطان فى مصر و ده غير نوابه فى المناطق التابعه للسلطنه بره مصر ).
إقطاع	دخل الامير او المملوك من خراج ارض او بلد.
أعلام	رايات، كان منها راية عظيمه معموله من الحرير الاصفر المطرزة بالدهب ، عليها ألقاب الملك و اسمه و كانت بتتسمى العصابه ، و راية عظيمه فى طرفها الفوقانى خصلة شعر بتتسمى الجاليش ، و رايات صفره صغيره بتتسمى السناجق او الصناجق.
بابا	اسم كان بيطلق على عمال الطشت خاناه ، و كانت من ضمن وظايفه الاشراف على تفريق اللحمه على المماليك ( قباض اللحم) .(شوف : قابض اللحم )
البحريه	طايفة من العسكر كانوا بيباتوا فى قلعة الجبل و حوالين دهاليز السلطان وقت اسفاره عشان يحرسوه . اول اللى نظمهم و سماهم بالاسم ده كان السلطان الأيوبى الصالح أيوب.
بنكام الرمل	الساعة الرمليه. و بنكام كلمه فارسى اصلها: بنكان.
بيمارستان	كمان بيتسمى مارستان. مستشفى و كان الطب بيدرس فيه كمان. البيمارستان المنصورى اللى بناه المنصور قلاوون فى القاهرة كان من اشهرها.
بريد جوى	بريد كان بيتبعت عن طريق الحمام الزاجل. نظمه و اتوسع فى استخدامه السلطان الظاهر بيبرس فكان بكده بيقدر يعرف الأخبار فى الشام و هو فى مصر بسرعه.
بيت المال	الخزانه العامه
تجار الكارميه	فئة من التجار كانت فى ايدها تجارة البهارات الجايه من الهند.
التخت	عرش السلطان
الچتر	بجيم معطشة و مكسورة. شوف (المظله السلطانيه)
جامكيه	مرتب المملوك او منحته الشهريه، كانت بتتصرف له من غلة الوقف.
جاشنكير	دواق اكل و شرب السلطان او الامير عشان يتأكد إن مافيهوش سم.
جاليش	راية عظيمة فى طرفها الفوقانى خصلة شعر.
جاويش	منصب عسكرى. اصل اللفظ تركى او فارسى او مغولى.
جُحا	لقب بيتضاف لإسم للامير الظريف خفيف الروح زى " الامير أزبك جحا ".
جمدار	شايل هدوم السلطان ، و هو امير مسئول عن هدوم السلطان.
جنايب	او الجنائب ، جمع جنب، دى كانت الحصنه اللى بتمشى ورا السلطان وقت المعارك لانه جايز يحتاجها.
حاج	لقب لرؤساء موظفين الدوله و المهتاريه - مش شرط يكون حج بجد.
حافظ الأسرار	من القاب كاتب السر.
حاكم الحكام	لقب لقضاة القضاه.
حجة البلغاء	لقب للكتاب و المؤلفين. شوف كمان : " خالصة الملوك و السلاطين "
حراقه	نوع من المراكب الحربيه الخفيفه ، كانت بتتحط عليها الأسلحه الناريه.
حوائج خاناه	بيت الحوايج. و ده ما كانش مكان معين لكن زى اداره مسئوله عن مصاريف المطبخ و التموين و بيوت السلطان و مرتبات الامرا و العسكر و المماليك السلطانيه.
خالصة الملوك و السلاطين	لقب للكتاب و المؤلفين. و كان بيعتبر حكمهم على الامور فى مقام حكم الملوك و السلاطين شوف كمان : حجة البلغاء.
خان	مخزن تجارى بيبيع نوع معين من البضايع.
خادم الحرمين الشريفين	لقب من ألقاب السلطان.
خزندار	بتكتب فى احيان كتيره خازندار و ده غلط ( القلقشندي ). كان مشرف على خزاين فلوس السلطان من كاش و قماش و غيره .
خاصكيه	دول كانوا أقرب المماليك السلطانيه للسلطان. و كانوا الحرس الشخصى بتاعه . و هما اللى كانوا بينقلوا المحمل المصرى . / او مماليك بينتموا لفئه واحده من المماليك بيلتفوا حوالين امير من الامرا الكبار.
خليل امير المؤمنين	من ألقاب أولاد السلطان. و امير المؤمنين كان الخليفه العباسى المقيم فى القاهره من ايام الظاهر بيبرس.
خند	مرات السلطان
خشداشيه	مماليك بينتموا لنفس الامير او السلطان.
خواجا	من ألقاب أكابر التجار الاجانب ، و ده لفظ فارسي معناه " السيد ". و" الخواجكى " نسبه إليه للمبالغه فكان بيتضاف لإسم التاجر فيتقال الخواجا فلان او فلان الخواجكى.
خوشكاشه	جمعها خوشكاشيه. ست بتخدم كموظفه فى القصر السلطانى.
العصابه	راية عظيمة من الحرير الاصفر مطرزة بالدهب عليها ألقاب السلطان و اسمه.
علامة سلطانية	إمضة السلطان اللى بيحطها على مستندات الدوله و جواباته.
الغاشيه	غاشية سرج أديم مخروز بالدهب. كان بيشيلها " الركاب داريه " قدام السلطان فى المواكب.
النفير العام	حالة الطوارئ العامه فى البلاد و كانت بتتعلن لما حرب تقوم او لما يحصل هجوم خارجي مفاجئ.
رأس البلغاء	من ألقاب أكابر كتاب الإنشا زى كاتب السر.
راس نوبه	او رأس نوبه ، كان المشرف على المماليك السلطانيه. و كانت العاده إن اللى بيقوموا بالوظيفة دى اربع امرا : مقدم الف و تلت طبلخاناه من اللى تحت ايد كل واحد فيهم اربعين فارس على الاقل.
رختوان	جمعها رختوانيه. كان خدام سلطانى منوط بحفظ الأثاث و العناية بيه فى قصر السلطان. كان من الرختوانيه عمال بيخدموا فى الطشت خاناه.
ركاب خاناه	بيت الركاب. و كان بيحتفظ بيه بأدوات ركوب الحصنه زى السروج و الألجمه و غيرها. المشرف عليه كان اسمه مهتمار الركاب خاناه.
ركاب دار	شيال الغاشيه قدام السلطان فى المواكب و وقت الاحتفالات.
زردخاناه	مخزن الزرد اللى فيه الزرد و الدروع و الأسلحه . كان السلاح بيتخزن فيه. و بيتسمى كمان السلاح خاناه. كانت بتستخدم ساعات كأرفع انواع السجون و المعتقلات بيعتقل فيه المدانين بأمر السلطان و كان اللى بيدخله ماكانش بيقعد فيه كتير فكان يا إما بيتعدم او بيفرج عنه بسرعه و كان بيشرف عليه امير جاندار.
دبندار	ضارب الطبول.
دهليز	خيمة السلطان التى كان بيقعد فيها وقت السفر و المعارك. كانت مركز قيادة الجيش فى المعارك.
دوادار	حامل دواية حبر السلطان. و كان من وظايفه تبليغ رسايل السلطان.
فندق	لوكانده ، مكان للإقامه نظير أجر. من اشهر فنادق القاهره فى العصر المملوكى: دار التفاح، وفندق بلال، وفندق الصالح.
قابض اللحم	كانت وظيفته توزيع اللحمه على المماليك السلطانيه.
كافل الممالك الشريفة الاسلامية الامير الامري.	لقب نايب السلطنه المباشر فى مصر. و طول اللقب بيبن مركزه الكبيره.
قرانصه	او المماليك القرانيص ، كانو طايفه فى الجيش فى مستوى امرا الخمساوات لكن مابيترقوش.
كُشاف	كان بيشرف على الأراضى و الكبارى ، و كان بيتسمى كمان كاشف التراب و كاشف الجسور. و كان هو كمان اللى بيجبى الضرايب.
كوسات	صنوجات من نحاس، كانت بتتضرب ببعض عشان تطلع ايقاعات معينه . كانت بيتدق بيها فى قلعة الجبل مرتين كل ليلة ، و يلفوا بيها فى نواحيها مره فى العشا و مره قبل الفجر. كانت كمان بيدار بيها حوالين دهليز و خيام السلطان وقت سفره.
كوسى	ضارب الكوسات ( الصنوج النحاس ).
لسان السلطنه	من ألقاب كاتب السر.
مقدم المماليك	المشرف على المماليك السلطانيه. عادة كان امير طبلخاناه و ليه نايب امير عشره.
ملك البحرين	لقب للسلطان بإعتبار مصر بتطل على بحر الروم ( البحر المتوسط ) و بحر القلزم ( البحر الاحمر ).
مماليك كتابيه	مماليك تحت التدريب عايشين فى الطباق.
مماليك سلطانيه	عساكر من الطبقة الأولى. كانوا أقرب المماليك للسلطان ، و أعلاهم درجه و أكتر اللى ليهم إقطاعات . كانوا فرقه واحده بتتكون من كذا فئه هى : الخاصكيه ، والأجلاب ، والقرانيص ، والسيفيه.
الملاذى	من ألقاب الوزرا فكن بيتقال فلان الملاذى او الملازى فلان.
المقر	اعلى لقب فى الدوله بيتمنح لكبار الامرا بعد السلطان و ساعات يتضاف ليه ألقاب زى " الأشرف " او " الكريم " فيتقال " المقر الأشرف " او " المقر الكريم " ، و يتراعى دايماً كتابة اللقب فى المكاتبات اللى رايحه لحامل اللقب.
المقصوره	مكان السلطان فى الجامع للصلا مع خاصكيته. كانت موجوده فى جامع قلعة الجبل قرب المنبر.
مُنفر	عازف البوق.
مدورة السلطان	خيمة السلطان اللى كان بيقيم فيها وقت سفره.
مطبخ	المطبخ بمعناه العام كان زى المطاعم دلوقتى. فى المدن الناس ما كانتش بتطبخ فى بيوتها لكن كانت بتاكل فى المطابخ او تشترى أكل جاهز منها او بتودى هناك اكل عشان يتطبخ. المطبخ بمعناه الملكى كان المكان اللى بيتطبخ فيه اكل السطان و المشرف عليه كان اسمه " أستدار الصحبه " تحته موظف بيتسمى " المشرف " و رئيس طباخين اسمه " باسباسلار ".
المظله (السلطانيه)	و بتتسمى "الچتر" ، قبه من حرير اصفر مزركش بالدهب كان فوقيها طاير معمول من فضه مطليه بالدهب ، كانت بتترفع فوق راس السلطان فى الأعياد.
مرقدار	خدام فى المطابخ السلطانيه.
مكحله	او مكحلة البارود ، جمعها مكاحل و هى مدافع بيترمى منها النفط او السهام الضخمه القويه او كور ( بندق ) حديد تقيله.
مهمندار	اللى كان بيستقبل السفرا و المبعوثين من البلاد الاجنبيه و شيوخ العربان و غيرهم. ( مهمن بالفارسى معناها الضيف )
مهتار	مشرف على مخزن من المخازن السلطانيه ، كان بيرأس طايفة عمال المخازن زى الطشت خاناه و الفراش خاناه. وكان بيتلقب بالحاج سواء كان حج بجد او لاء.
نايب السلطنه	نايب السلطان المباشر المقيم فى القاهره ، ( زى نايب رئيس الجمهوريه دلوقتى ) صلاحياته كانت زى صلاحيات السلطان نفسه ، و كان يقدر يمضى على كل الأوراق و المستندات زى السلطان ، و كان ممكن يحرك الجيش من غير امر او مشورة السلطان . كان بيتلقب كافل الممالك الشريفة الاسلامية الامير الامري كتميز ليه عن نواب السلطان العاديين فى توابع السلطنه فى سوريا و الشام وغيرها.
نايب اسكندريه	نايب السلطان فى اسكندريه و كان فيها كرسى سلطنه. كان من الامرا المقدمين الكبار و بيطلع فى المواكب و معه أجناد الحلقه.
نايب الوجه القبلى	مركزه كان اعلى من نايب الوجه البحرى. مقر نيابته كانت فى أسيوط. و كان بيشرف على كل بلاد الوجه القبلى.
نايب الوجه البحرى	كان من الامرا المقدمين فى رتبة مقدم العسكر فى غزه. مقر نيابته كانت فى دمنهور
ناظر البيمارستان	كان بيشرف على البيمارستان المنصورى ( المستشفى ). و كانت مرتبته عاليه . عادة كان من أكابر امرا مصر.
نقيب الجيوش	المشرف على تزيين العسكر فى الاستعراضات و كان بيمشى معاه النقبا. و هو اللى كان بيجيب الامير او العسكرى للسلطان او النايب او الحاجب لما يطلبوه.
سلاح خاناه	بيت السلاح ، و هو المكان اللى بتتخزن فيه الأسلحه زى السيوف و النشاب و غيرها السلاح كان بيتصنع و يتعمل احتفال بتصنيعه و بعدين يتحط فيه. و بيشتغل فيه متخصصين فى تصليح الأسلحه و تجهيزها. المتخصص كان اسمه " زردكاش " ( صانع الزرد ).
سناجق	رايات صفره صغيره.
شاد الدواوين	مساعد الوزير و المشرف على استخلاص الاموال. عادة كان امير عشره.
شاد العمائر	المشرف على العماير السلطانية زى السرايات و البيوت و الأسوار و غيرها حسب ما السلطان عايز. عادة كان امير عشره.
شاد الشراب خاناه	المشرف على الشراب خاناه السلطانيه و المشروبات و الفواكه اللى فيها.
شراب خاناه	بيت المشاريب. و هى المكان اللى بيحتفظ فيه بمشاريب السلطان و انواع السكر اللى بيستعمل فى المشروب. و فيها الكوبايات و القزايز و الصينى. المشرف عليها كان اسمه مان مهتار الشراب خاناه.
شعار السلطنة	تنظيم معين لموكب السلطان ، زى مشى مماليكه و الامرا بتوعه معاه ورفع الرايات و السناجق السلطانية و غيرها .
طبلخاناه	مخزن الطبل. مخزن الطبول و الأبواق و توابعها من الالات الموسيقيه. كان بيشرف عليها امير من امرا العشرات بيتلقب امير علم. / طبول كتيره معاها أبواق وزمامير كانت بتتعزف كل ليله فى قلعة الجبل بعد المغرب. و كانت بتطلع مع السلطان فى سفرياته.
فراش خاناه	بيت الفراش ، و هو المكان اللى كان بيحتفظ فيه بالفرش و السجاجيد و الخيام. المشرف عليه كان اسمه مهتار الفراش خاناه ، تحت ايده خدم بيتسموا " فراشين " مدربين على نصب الخيام.
قلعة الجبل	مكان إقامة السلطان و كانت فوق جبل المقطم فى القاهرة. شوف : قلعة الجبل.
قرانصه	مماليك اتحولوا لخدمة امير تانى او سلطان جديد.
طباق	مكان إقامة المماليك المستجدين فى قلعة الجبل.
الطشت خاناه	بيت الطشت. كان فيها الطشت اللى بتتغسل فيه الإيدين و الطشت اللى بيتيغسل فيه القماش. و كانت فيها بتتحط هدوم السلطان وجزمه و كراسيه و السجاجيد اللى بيصلى عليها.
والى القاهره	كان بيحكم فى القاهره و ضواحيها، و هو اكبر ولاة مصر . وكان بيتسمى كمان والى الشرطة و والى الحرب. عادةكان امير طبلخاناه.
والى الفسطاط	كان بيحكم فى مصر (المدينة). عادة كان امير عشره.
والى القرافه	كان بيحكم فى القرافه ( مدافن القاهره و الفسطاط ) بمراجعة والى مصر(المدينة). عادة كان امير عشره. فى فترة لاحقه أتضافت القرافة لمصر (المدينة) و بقوا الاتنين ولايه واحده.
والى القلعه	كان بيشرف على اكبر أبواب قلعة الجبل فى القاهرة (باب المدرج). كان امير طبلخاناه. شوف كمان : ابواب القاهره.
والى باب القله	كان بيشرف على باب القله ( كان فيه هناك قله ( برج ) بناها الظاهر بيبرس و هدمها المنصور قلاوون ) شوف كمان : ابواب القاهره.
وزير	كان من اكبر موظفين الدوله وأعلاهم درجه. لكن اختصاصاته ما كانتش بتتجاوز الامور المالية و الإداريه. اتلغت الوزاره فى عهد السلطان الناصر محمد بن قلاوون لمحاربة الفساد. و بقى يعمل شغل الوزير ناظر المال، وشاد الدواوين ، و ناظر الخاص.