المكانه القانونيه لللغه الكوردى فى العراق
اللغه مش بس طريقه للتفاهم, دى حاجه أساسيه بالنسبه للهويه السياسيه لأى اُمّه (مجموعه من الناس, بتجمعهم صفات مجتمعيه متشابها). و اللغه هى واحده من الحاجات اللى خلّت الكورد يفضَلو كورديين, عشان كده لازم مكان اللغه الكوردى فى العراق تبقى فى أساسيّات الاهتمامات السياسيه, لكن السياسيين و القانونيين الكورد لسه لحد دلوقتى مش بيدافعو عن لغتهم زى ما لازم.
الدساتير اللى قبل كده
الدستور العراقى الأولانى (القانون الأساسى 1925) و فى موادهُ ال123 ماعترفش بـ اللغه الكورديه, ده ماجابش سيرِة عدد اللى بيتكلّمو كوردى. و بدل كده, جه فى الماده 17 منهُ بان "العربى هو اللغه الرسميه". و بالرغم من ان الدستور ده اتعدّل مرتين, المره الأولانيه بعد تلات شهور من ما نزل و المره التانيه سنة 1943, الا ان التعديلات ماكانش فيها الماده اللى اتقالت و الدستور مازوّدش ماده دستوريه بتقول ان اللغه الكوردى هى بردو لغه رسميه. لكن فى سنة 1931 طلع "قانون اللغات المحلّيه", اللى اعترف بـ اللغه الكوردى فى مكان محدود, لكن مابصّلهاش كانها لغه "مستقله", بس مُجرّد لغه محليه خاصه بـ منطقه معينه. بعد كده جه "دستور 1958" اللى مش دايم, و اللى ماتفتحش, ماعادا فى الماده التالته اللى مش واضحه بالنسبه للكورد و لغتهم. فـ الماده التالته قالت ان العرب و الكورد متشاركين فى البلد, لكن المادّه جت بعد كده و قالت, بعد ماده بتقول ان "العراق حتة من الأُمه العربيه" الدستور ده ماجاش ناحية اللغه الكوردى انها لغه رسميه فى العراق.
و فى "دستور 1964", الماده 3 منهُ قالت ان "الاسلام دين الدوله و القاعده الأساسيه لـ دستورها و اللغه العربى لغتها الرسميه" و بـ كده اتسَد الطريق قدّام الاعتراف بـ اللغه الكوردى, و كان فيه بس تَلميح فى الماده 19 ان "الدستور ده بيعترف بـ حقوق القوميّه للكورديين مع الشعب العراقى فى توحيد وطنى بـ روح أخويّه". و بردو الدستور المؤقت لـ سنة 1968 قال بردو فى الماده الرابعه منهُ اللغه العربى هى اللغه الرسميه بس. و الدستور المؤقت اللى طلع سنة 1970 كان مُجرّد تعديل بسيط لـ"دستور 1968" و فضل يتنفّذ لحد يوم سقوط النظام العراقى سنة 2003. الدستور ده قال ان, ممكن اللغه الكورديه يستعملوها فى المناطق اللى الكورديين بيحكموها بنفسهم, و القصد من المناطق اللى بيعيش فيها غالبيه كورديه. لكن النظام عَرّب مناطق كورديه كتير و حرم اللى عايشين فيها من الحكم الذاتى و حرية استعمال اللغه الكوردى.
تهميش للـ لغه الكوردى!
جت كتابة قانون ادارة البلد للمرحله الانتقاليه جايبه معاها تقدّم باين بـ المقارنه بـ الدساتير, و قال قانون ادارة الدوله فى الماده 9 منهُ ان "اللغه العربى و اللغه الكوردى هما اللغتين الرسميه لـ العراق". و بعد كده الدستور الدايم خد بـ الماده دى بعدين و حطّها مع الماده 4 مع تزييد حتّتين بـ النسبه للـ لغات التوركيمانى و السيريانى و اللغات المحليه التانيه.
الجمله الأولانيه من الماده 4 فى الدستور الدايم و اللى قالت ان "العربى و الكوردى هما اللغات الرسميه للعراق" بتفسر نفسها بنفسها, لكن فى الفقره اللى بعدها عند شرح الصفه الرسميه حتلاحظ ان اللغه الكوردى ماعادتش متساوايه مع اللغه العربى أو اتصغّر مكانها على الأقل. فـ الفقره نمره 2 بتقول ان الكلام و الحوار و التعبير فى المجالات الرسميه بيكون "بأى لغه من اللغتين" مش "بـ اللغتين" زى ما تكتب فى دساتير تانيه. و فى المجالات الرسميه اللى بتتكلّم عنها الماده زى مجلس النواب, و مجلس الوزرا, و المحاكم, و المؤتمرات الرسميه و بسبب غالبيّة نسبة العراقيين, فـ اللغه اللى بيستعملوها عملى هى العربى بس الكوردى بيتحط على جمب, يعنى الدستور بيقول ان كفايه عليهم انهم يستعملو العربى.
لحد دلوقتى, ماطلعش قانون عشان يغيّر طباعة ورقة العُمله و الطوابع و الباسبورات عشان يبقو كلمهم بـ اللغتين.
رسميه بس جوّا كوردستان
النتايج العمليه من الفقره نمره 2, واضحه حسب تهميش اللغه الكوردى, عشان الفقره (ثانى/ ج) بتعترف بـ كل الوثايق اللى طالعه بـ اللغتين, لكن من فتره ما اتنفّذ قانون ادارة البلد و لحد يومنا ده, كل الوثايق القانونيه بتطلع بـ اللغه العربى بس و بتتعمل بـ اللغه العربى بس و بتتطبع النسخ الأصليه بـ العربى بس, بس ساعات فيه ناس بيترجموها بطريقه مش رسميه. و معروف ان الترجمه بتختلف فى أوقات كتير عن النسخه الأصليه, و اذا حصل مشاكل فى تحريف نصوص معينه من الدستور, فـ بيرجعو للنسخه العربى.
فى الموضوع ده ممكن الاستشهاد بـ النموذج الاوروبى, كان الاتحاد الاوروبى عندهُ 12 لغه رسميه بس, قبل ما يكبر, و اللغه الفنلاندى اللى بيتكلم بيها حوالى 4 مليون كانت متساويه بـ الانجليزى, و نوّابهم فى البرلمان الاوروبى. و بالرغم من ان الفنلانديين بيتكلمو لغات تانيه كويس جداً و بالذات الانجليزى و الفرنساوى, بس لازم يتكلّمو بـ لغتهم الأُم. فى اوروبا اللى مابتعانيش من أزمات هويّه قوميه و أقليات, بتتعامل مع اللغات القوميه بـ الشكل ده, لكن عند الكورديين و فى الوقت اللى بتعبر اللغه عن الهويه, بيتم التعامل معاها بـ الشكل ده.
الفقره التالته اللى فى الماده اللى بتقول ان "المؤسسات و الأجهزه الاتحاديه فى اقليم كوردستان بتستعمل اللغتين" و دى ماده مش منسجمه مع المواد اللى قبلها و هى فى الأساس متزوّده, و بسبب الماده دى, فى باقى مناطق العراق بيستعملو اللغه العربى بس, انما اللغتيين لازم يستعملوهم فى كوردستان و يكونو متساويين, و الفقره دى بتلغى مضمون الفقره الأولانيه, بـ حيث بتساوى اللغتين فى العراق عامةً. اذن الصفه الرسميه بتنتهى مع حدود اقليم كوردستان, و بما ان رسم الحدود دى اتأجّل بالنسبه للماده 140 لحد نهاية 2007 فـ ده معناه ان اللغه الكوردى مابتستعملش فى المناطق الكورديه التانيه, بما فيهم مدينة كركوك.
الدستور ده طلع من الحكومه الاتحاديه, لكن لما نبُص لـ قوانين اقليم كوردستان نفسهُ حنلاقى مسألة اللغه هنا مُهَمله أوى بردو, لان كتير من قوانين الاقليم اتكتبت و اتطبعت بـ اللغه العربى, و لحد مشروع دستور الاقليم اتكتبت النسخه الاصليه منهُ بـ اللغه العربى. و من الناحيه العمليه فـ محاكم الاقليم بردو بتستعمل اللغه العربى لحد دلوقتى. ده كلهُ بيأكد ان مافيش وعى لـ حكاية اللغه كـ مسأله مربوطه بـ هوية أُمّه و وجودها السياسى.
مقالات ليها علاقه
مصادر
- سايت "نقاش": (شفيق حاج خضر) المكانة القانونية للغة الكردية فى العراق Archived 2020-06-30 at the Wayback Machine
- (شفيق حاجى خدر) سايت "كوردسات"[permanent dead link] (اللينك بايظ دلوقتى)