القرافه

القرافه (نطق مصرى : الأرافه ) كانت بتتسمى كمان قرافة الفسطاط ، هى منطقة مدافن اسلاميه تاريخيه فى جنوب القاهره تحت جبل المقطم بتضم ترب و اضرحه و قبب اثريه بتعتبر تحف فنيه فريده مش مجرد مدافن. بتحكى القصه ان المقوقس قال لعمرو بن العاص بعد ما غزا مصر ( 640 -642 ) ان المنطقه ما بين جبل المقطم و الفسطاط عباره عن حته بيطلع فيها شجر الجنه ، فلما قال للخليفه عمر بن الخطاب عن اللى قاله المقوقس قاله يعملها مدافن للمسلمين فدفن فيها عدد من المسلمين و بيتقال ان اول واحد اتدفن فيها كان واحد اسمه عامر. و بيقول المقريزى ان المدافن دى اتسمت قرافه نسبه لقبيله يمنيه من المغافر اسمها بنو قرافه. القرافه اتبنى فيها جامع اسمه " جامع القرافه " و بقى اسمه بعد كده " جامع الأولياء " ، و ما بقتش بس مكان لدفن الميتين لكن بقت كمان منطقه بيسكن فيها الناس و بتتعمل فيها انشطه اجتماعيه و كانت الناس بتسهر فيها على ضى القمر فى ليالى الصيف و يجيبوا اكل و حلويات و مشاريب و اتبنت فيها بيوت لسكن اعيان القاهره و اتحولت المنطقه لمتنزه من اجمل متنزهات القاهره اللى بتروح الناس تتفسح فيها ، و عشان كده اتقالت فيها اشعار زى :

القرافه
البلد	مصر
التقسيم الادارى	محافظة القاهره ،  وحى الخليفه
احداثيات	30°02′48″N 31°16′35″E

مجمع دفن السلطان اينال فى القرافه من تحف مصر المنسيه.

« ان القرافه قد حوت ضدين من .:. دنيا و اخرى فهى نعم المنزل »

تطور القرافه

قبة الامام الشافعى فى القرافه.

القرافه حاجه مالهاش مثيل فى كل الدنيا و عباره عن متحف مفتوح للفن و العماره ، الحته اللى فيها القرافه كانت فى الاول مكان بتعيش فيه قبيلة عربان من اليمن اسمها " بنو قرافه " و عشان كده اتسمت المنطقه " قرافه ".

زمان فى العصور الوسطى قبل ما يتبدل حال المصريين و تعانى اثار مصر و تحفها من الاهمال و اللامبالاه كانت القرافه مكان نضيف كل مبانيه لونها ابيض بتبان للعين زى مدينه بيضه على وصف المقريزى " كأنها الكافور والزعفران " ، و المقطم فوقيها زى حيطه وراها. و القرافه كانت متقسمه على " القرافه الكبرى " و " القرافه الصغرى " و اندفن فيها سلاطين و امرا مصر و عيلاتهم و فيها ضريح الامام الشافعى. فى سنة 1211 بعد ما دفن الملك الايوبى الكامل محمد بن العادل ابن ليه جنب تربة الامام الشافعى و بنى قبه كبيره فوق تربة الشافعى بنى الناس ترب جنبها و اتسمت الحته اللى فيها ضريح الشافعى القرافه الصغرى. القرافه الكبرى كانت الجزء اللى كان فيه جامع اسمه " جامع الاوليا " مكانه دلوقتى حوش ابو على ، و كان فيها مدافن و جوامع و اصطبل و سوق و بيوت. مابين ضريح الامام الشافعى و باب القرافه كان فيه ميدان بتتعمل فيه سباقات حصنه و كانت مسافة المسابقات بتتحدد من تربة فلان لتربة فلان و الناس كانت بتروح هناك عشان تتفرج. فى عهد السلطان الناصر محمد بن قلاوون بنى الامرا ترب جديده فى القرافه و العسكر و عامة الناس قلدوهم ، فاتبنت ترب و خانكات و اسواق و طواحين و حمامات و بقت المنطقه عامره بالمبانى و السكان و الزوار و بقى فيها شوارع و بقت الحته المفضله للسكنى فى القاهره و بنى فيها الاغنيا سرايات.

القطريه

ضريح الناصر فرج من تحف القرافه.

من خرافات المصريين فى العصور الوسطى كانت حكاية " القطريه ". ففى سنة 1041 ، فى عهد الخليفه الفاطمى المستنصر بالله ابو تميم ، انتشرت قصه فى القاهره ان فيه حاجه اسمها " القطريه " بتنزل من جبل المقطم و بتخطف عيال الناس اللى ساكنين فى القرافه ، فخافت الناس و عزلت اعداد كبيره من السكان. و بتحكى القصه ان كان فيه واحد من اكابر البلد اسمه " حميد الفوال " كان مسافر على حمار من اطفيح للقاهره ، لكن لما وصل حلوان على العشا شاف واحده ست قاعده فى السكه فلما سألها عن حكايتها قعدت تشكيله حالها فركبها وراه ع الحمار و مشى بيها لغاية ما بعد شويه لقى الحمار طب بيه و مات ، فلما اتدور لقى الست غارزه ضوافرها فى بطن الحمار فاتخض و جرى و راح على والى مدينة مصر و حكاله ع اللى حصل ، فلم الوالى بعضه و خد وياه ناس و راحوا يعاينوا الحمار فلقوا " القطريه " أكلت بطنه. و فضلت القطريه تخطف الناس و تنبش الترب و تاكل جثث الميتين لغاية الناس ماخافوا و مابقوش يدفنوا حد فى القرافه لمدة طويله لغاية القطريه مااختفت و خلصت حكايتها .

حكايه تانيه حكاها الرحاله مارتين فون باومجارتن Martin von Baumgarten فى القرن الستاشر و من بعده أجريبا دوبينيه Agrippa d'Aubigné فى كتابه " التراجيديات Les Tragiques " بتقول ان كان فى القرافه جامع لما بتتعمل فيه الصلا بيطلع الميتين من تربهم و يفضلوا واقفين طول وقت الصلا من غير مايتحركوا و بعد ما تخلص الصلا كانوا بيختفوا.

وصف الرحاله

الرحاله ابن بطوطه زار القرافه سنة 1325.

مدفن السلطان قايتباى فى القرافه وصفها جاستون فييت بانها مقبره ضخمه بتحير العقل.

قبة الظاهر قانصوه فى القرافه

مجمع دفن الامير قرقماس فى القرافه.

على مر التاريخ لفتت القرافه نظر الرحاله و زوار القاهره الغربيين و الشرقيين اللى لاحظوا ان القرافه دى مش مجرد مدافن و ترب للميتين لكن مدينه واسعه للأحياء و الأموات و جنب تربها فيه قصور و اضرحه بقباب مزخرفه و مبانى عاليه و ضخمه عباره عن اعمال فنيه و هندسيه راقيه جداً.

الرحاله الاندلسى ابن جبير زار القرافه سنة 1183 فى العصر الأيوبى ، ايام السلطان صلاح الدين الأيوبي ، و بات فيها و وصفها بانها من عجايب الدنيا و ان فيها مشاهد الأنبيا و الصالحين و اهل البيت و قبور الشهدا اللى استشهدوا مع سارية الجبل. و شاف مشهد أبهه مدفون فيه تابوت فضه بيعتقد ان راس الامام الحسين فيه. وصف ابن جبير المشهد بانه " حفيل يقصر الوصف عنه ولا يحيط الادراك به " ، و ان كان فيه " من انواع الرخام المجزع الغريب الصنعه البديع الترصيع ما لا يتخيله المتخيلون ولا يلحق ادنى وصفة الواصفون " ، و فوق كده وضح ان المشهد ده مالهوش مثيل فى الدنيا و مفيش مبنى اعجب و لا أبدع منه و ان " لا ينبغى لعاقل أن يتصدى لوصفه لأنه يقف موقف التقصير والعجز. و شاف ضريح الامام الشافعى و وصفه بانه " من المشاهد العظيمه احتفالاً واتساعاً " ، و ذكر ان كانت قدامه مدرسه مالهاش مثيل و ان اللى يطوف فيها يتهيأله انه فى بلد مستقل بذاته. بيقول ابن جبير ان القرافه مليانه جوامع و مبانى بيعيش فيها الغربا و العلما و الصالحين و الناسكين و السلطان بيطلع لهم معاش شهرى .

الرحاله ابن بطوطه زار مصر سنة 1325 و هى فى اوج ازدهارها الحضارى و العمرانى فى العصر المملوكى فى عهد السلطان الناصر محمد بن قلاوون بعد ابن جبير بحوالى قرن و نص ، و بطبيعة الحال القرافه كانت اتطورت اكتر و اتوسعت و اتملت بتحف عمرانيه مملوكيه.

زى ابن جبير ، انبهر ابن بطوطه بقرافة القاهره لكن الظاهر انه ما شافش غير الجزء الجنوبى بتاع القرافه بس ، و بدأ كلامه عنها بقوله : " ولمصر القرافة العظيمة الشأن فى التبرك بها " ، و ذكر انه بيبنوا فى القرافه قباب جميله و بيحطولها حيطان فبتبقى زى العمارات و بيبنوا فيها بيوت و بيقروا القرآن هناك ليل نهار بأصوات جميله ، و فيه بيبنوا زوايا و مدارس جنب الترب. و قال ان الناس رجاله و ستات و عيال بيزوروها كل ليلة جمعه وفيها اسواق فيها كل انواع الأكل. ابن بطوطه زى ابن جبير وصف مشهد الامام الحسين فى القرافه و قال انه ضخم و عجيب و ان فيه ملجأ لفقرا الصوفيه. و وصف تربة السيده نفيسه بانها " أنيقة البناء " .

مش بس الرحاله الشرقيين اللى انبهروا بالقرافه ففى العصور الوسطى زار مصر رحاله اوروبيين انبهروا هما كمان بالقرافه و كتبوا عنها. الرحاله الفينيسى ايمانويل بيلوتى Emmanuel Piloti كتب فى القرن خمستاشر : " على مسافة ميل من القاهره فيه مدينه مش متسوره ، فى وسع مدينة فينيسيا، و فيها مبانى عاليه و مبانى واطيه. فى المدينه دى بيندفن اموات اهل القاهره. كل واحد هناك ليه فيها مبنى فى المدينه دى. فى المبانى الواطيه بيتدفن الميتين و فى المبانى العاليه النبلا صحابها بيتصدقوا هناك على الفقرا كل يوم جمعه. و ه يوم الأجازه و يوم الصلا الجماعيه ، و يوم طبخ وجبات كبيره من اللحمه. فى اليوم ده كل فقرا القاهره بيروحوا هناك عشان ياكلوا و ياخدوا الصدقات ". و بيوصف ان القرافه بقت المكان اللى بتتبنى فيه مقابر فخمه عشان يتدفن فيها السلاطين المماليك ، و بيقول ان مبانى القرافه ناصعه البياض و ان القباب و المنارات الطالعه فى السما بتدى المكان جو من السكينه و الحزن فى نفس الوقت و وقت الغروب بتبقى المبانى زى الظلال المرتفعه فى السما.

رحاله اوروبى تانى وصف القرافه بقوله : " فيه جبانات واسعه موجود فيها مدافن المسلمين ، و فيها مبانى روعه مبنيه من الرخام و المرمر و احجار راقيه تانيه ، و هى مبانى متقنه البنا و مدهبه ، عمرى ما شفت حاجه زيها فى كل بلاد المسيحيين. دى مقابر السلاطين و الامرا و النبلا بتوع زمان ".

الألمانى برنارد فون بريدنباخ Bernhard von Breydenbach زار مصر فى عهد السلطان الأشرف قايتباى و كتب عن القرافه و قال ان كل سلطان ليه جامع مخصوص فى حته اختارها لنفسه فى المنطقه دى ، و ان السلطان قايتباى امر ببنا جامع كبير و واسع ليه مآذن عاليه و مزخرفه بمهاره ، و امر ببنا بيوت كبيره جواها اود كتيره عامله زى صوامع الاديره و فيها بيسكن الفقها.

المستشرق العلامه جاستون فييت Gaston Wiet وصف مقبرة السلطان قايتباى فى القرافه بقوله بانها مقبره ضخمه بتحير العقل بروحها المرحه ، و ان فى مقبرة قايتباى بنشوف ولادة فن زخرفى مستواه رفيع و فيه سحر و جمال. و بيقول فييت ان الزخرفه اللى فى ضريح قايتباى بتمثل ازدهار فن الزخرفه المتألقه و ان التأنق فى المبنى ده وصل لذروته و لأقصى درجات الروعه و ان اللى يزور المبنى بيحس ان المبنى بيرحب بيه بسماحه و هدؤ ، و لو الواحد اتبع المزج الدقيق بين الخطوط اللى تقريباً بتشكل ميلودى متناسقه بيصعب عليه انه يقرر انه واقف قدام عمل نحتى و لا عمل لصايغ. بيشير فييت لان الاضرحه اللى فى القرافه اخدت مظهر أليف و وديع و ان دى حاجه غريبه فعلاً. فالساحه الجنايزيه اللى منتشره فيها القباب و المآذن ما بيحسش الواحد فيها خالص بالحزن.

لستة أهم اثار القرافه

اسم الاثر	المكان	التاريخ	العصر	اسم الاثر بالانجليزى
قبة و جامع الامام الشافعى	القرافه الصغرى	1176	الأيوبى	Imam Shafi'i dome & mosque
المدرسه الصلاحيه	القرافه الصغرى جنب قبة الامام الشافعى	1176	الأيوبى	al-Salahiya Madrasa
قبة طشتمر ( حمص اخضر )	القرافه الشرقيه	1335	المماليك البحريه	Tashtimur (Homos Akhdar) dome
قبة تنكزبغا	القرافه القبليه	1359	المماليك البحريه	Tankizbugha dome
قبة تنزبغا	القرافه الشرقيه	1362	المماليك البحريه	Tanzbugha dome
جامع الامير قرقماس (امير كبير)	القرافه الشرقيه	1506-1507	المماليك البرجيه	Qurqumas funerary complex
مجمع دفن السلطان اينال	القرافه الشرقيه	1451-1456	المماليك البرجيه	Inal funerary complex
قبة برسباى البجاسى	القرافه الشرقيه	1456	المماليك البرجيه	Barsbay al-Bagasi dome
جامع و ضريح السلطان قايتباى	القرافه الشرقيه	1472-1473	المماليك البرجيه	Qaytbay tomb & mosque
حوض و ضريح السلطان قايتباى	القرافه الشرقيه	1474	المماليك البرجيه	Qaytbay trough & dome
كرسى و ضريح السلطان قايتباى	القرافه الشرقيه	1474	المماليك البرجيه	Qaytbay seat & tomb
مدفن أولاد قايتباى	القرافه الشرقيه	-	المماليك البرجيه	Qaytbay´s sons mausoleum
قبة القلشنى	القرافه الشرقيه	1444-1475	المماليك البرجيه	al-Qalashni dome
خانقاه السلطان الناصر فرج	القرافه الشرقيه	1400-1411	المماليك البرجيه	al-Nasir Farag khanqah
قبة جانى بك الأشرفى	القرافه الشرقيه	1427	المماليك البرجيه	Gani Bak al-Ashrafi dome
جامع و خانقاه السلطان برسباى	القرافه الشرقيه	1432	المماليك البرجيه	Barsbay mosque & khanqah
جامع الامام الليث	القرافه الصغرى فى مقبرة الامام الشافعى	1505	المماليك البرجيه	Imam al-Layth mosque
قبة السلطان الظاهر قانصوه	القرافه الشرقيه	1499	المماليك البرجيه	Tomb of Abu Sa'id Qansuh

صور و رسومات من القرافه

• 
  قبه من مدفن الناصر فرج
• 
  مدفن الظاهر قانصوه.
• 
  ضريح الأشرف خليل
• 
  رسم لمدفن السلطان قايتباى
• 
  رسم لأضرحة الامير قرقماس و السلاطين اينال و الظاهر قانصوه
• 
  حوش الباشا
• 
  حوش الباشا من جوه
• 
  قبة السيده رقيه
• 
  ضريح السيده رقيه
• 
  محراب ضريح السيده رقيه

مراجع

• ابن بطوطه: رحلة ابن بطوطة المسماة تحفة النظار فى غرائب الأمصار وعجائب الأسفار، دار الكتب العلمية، بيروت 1992.
• ابن جبير : رسالة اعتبار الناسك فى ذكر الاثار الكريمة و الناسك، دار ومطبعة الهلال، بيروت 1986
• جاستون فييت : القاهرة مدينة الفن والتجارة ، ترجمة د. مصطفى العبادي، عين للدراسات والبحوث الانسانية والاجتماعية، القاهرة 2008
• المقريزى : المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط والآثار (4 اجزاء)، مطبعة الادب، القاهرة 1968.
• على مبارك ، الخطط التوفيقية الجديدة لمصر والقاهرة، المطبعه الاميريه ، بولاق 1306هـ
• القلقشندى: صبح الأعشى فى صناعة الانشا (15 جزء)، دار الفكر، بيروت.
• Baumgarten, Martin von, Pergrinatio in Egyptum, Nuremberg 1594
• Breydenbach, Bernhard von, Les Saintes Pérégrinaytions. Text et traduction par F. Larrivaz, Le Caire 1904
• Doris Behrens, Cairo of the Mamluks, I.B. Tauris, London, New York 2007 ISBN 978-1-84511-549-4
• Piloti, Emmanuel, L'Egypte au commencement du quinziéme Siécle, Redigé par P.H. Dopp. Le Caire 1950