معركة حمص التانيه
معركة حمص التانيه معركه كبيره قامت بين الجيش المصرى بقيادة السلطان قلاوون و جيش مغول الايلخانات ( مغول فارس ) بقيادة منگوتيمور اخو الايلخان اباقاخان ابن هولاكو فى جنوب حمص فى سنة 1281. انتهت المعركه بهزيمه كبيره للمغول.
| معركة حمص التانيه | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
|
|||||
| |||||
تعديل  |
|||||
فى سنة 1277 خرج الظاهر بيبرس بالجيش و راح يهاجم قيساريه عاصمة دولة السلاجقه اللى كانت تابعه للمغول ، و بعد ما انتصر فى معركة الأبلستين دخل قيساريه و قعد على العرش فى القصر السلطانى ، و بعد ما قضى اسبوع هناك قرر انه يرجع مصر لكن اتوفى فى السكه فى الشام ، فاتولى الحكم ابنه السعيد بركه قان ، و بعد ما حكم حوالى سنتين عزله الامير قلاوون و نصب مكانه أخوه الطفل سلامش ، و بعد سلامش ما قعد على عرش مصر 100 يوم عزله قلاوون و قعد هو على العرش. فى الظروف دى انتهز اباقاخان ايلخان فارس فرصة ارتباك الأوضاع السياسيه فى مصر و قرر انه يستولى على الشام.
المعركه
منگوتيمور اخو آباقاخان راح بجيش مغولى على قيساريه ، عاصمة دولة السلاجقه، وعرف قلاوون من أسير مغولى ان المغول بيستعدوا لغزو الشام بحوالى 80 الف محارب ، فخرج قلاوون بالجيش المصرى و انضمت ليه قوات من الكرك بعتها الملك المسعود خضر ابن الظاهر بيبرس. الجيش المغولى كان متقسم على جيوش ، من ضمنها جيش بيتكون من حوالى 3000 فارس بيقوده آباقاخان اللى كان معاه حاكم ماردين ، راح على الرحبه و اتوقف هناك. طلايع جيش المغول كان بيقودها منگوتيمور ، و ابتدت الناس تهرب من حلف و حماه و حمص و هما مرعوبين لما شافت الطلايع. وراح قلاوون بجزء من الجيش على المرج و عسكر هناك و بعدين راح على حمص و معاه كل الجيش ، و وصل الامير سنقر الأشقر و الامرا الظاهريه ( امرا الظاهر بيبرس ). لما وصلت الأخبار ان المغول بيقربوا استخبى الناس فى جامع دمشق و فى المصلى بره دمشق و قعدوا يدعوا و يعيطوا ، و على الجبهه اتجهز الجيش و استعد للمعركه. جيش مصر كان فيه حوالى 800 من المماليك السلطانيه .[1]
وصل المغول لأطراف حلب و وقف آباقاخان فى الرحبه ، و راح منگوتيمور على عين تاب على راس جيش بيضم 50 الف محارب مغولى و 30 الف محارب كرجيين و روم و أرمن و صليبيين ، و هاجم حماه و خرب اماكن فيها.
بيقول مؤرخ المغول رشيد الدين الهمذانى فى فصل " حكاية توجه آباقاخان لناحية الشام و اشتباك منگوتيمور مع المصريين " ان جيش المغول كان عرض صفوفه حوالى 20 كم .[2]
بدت المعركه فى صباحية يوم 29 اكتوبر 1281 ، و اصطدمت ميسرة جيش آباقاخان اللى كان بيقودها " اليناق " و " طايجو بهادر " و " هولاجو " و " قربوقاى " بميمنة جيش مصر صدمه جامده لكن العسكر صمدوا و ضربوا ميسرة جيش المغول ضربه جامده ، و دخلوا على القلب الموجود فيه منگوتيمور. لكن ميسرة الجيش ما صمدتش قدام ميمنه المغول اللى كان قوامها جيش " هندوقور " و بيقودها " مازوق آقا " ، وانكسر جناح القلب من جهة الشمال و جريوا المغول ورا العساكر لغاية حمص اللى قفلت أبوابها ، و فضلت عساكر منهم تجرى لغاية ما وصلو غزه و اتخضت الناس هناك. لا عسكر الميسره اللى هربوا و لا المغول اللى بيطاردوهم كانو دريانين ان عسكر قلاوون انتصروا فى الميمنه و ضربوا قلب الجيش المغولى و دمروه ، و ان منگوتيمور نفسه وقع من على حصانه و انجرح و هرب و وراه جيشه جزء هرب ناحية سلميه و الصحرا و جزء هرب على جهة حلب و الفرات. لما رجعت ميمنة المغول اللى كانو بيطاردوا العسكر المنهزم طلع عليهم قلاوون بقواته و قضى عليهم ، و بكده انتهت معركة حمص التانيه بنصر حاسم لقلاوون و هزيمه كبيره لآباقاخان اللى كان مستنى فى الرحبه و هرب على بغداد لما عرف ان جيشه اتغلب .[3][4][5]
طار الحمام و نزل فى القاهره ببشرة النصر الكبير ، ففرح المصريين و زينوا الشوارع و نصبوا أقواس النصر ( كانت اياميها بتتسمى قلاع ) ، و استنوا رجوع قلاوون و الجيش المصرى ، و لما رجع قلاوون دخل القاهره و صناجيقه مرفوعه فوق راسه و معاه اسرى المغول و طلع قلعة الجبل ، و دخل جيش مصر من باب النصر بالاسرى و صناجق المغول منكسه و مكسره ، و مشيوا فى شوارع القاهره لغاية باب زويله وسط هتافات المصريين .[6]
غضب آباقا اللى اتصاب بذهول و احباط من هزيمة جيشه ، و قال لمنگوتيمور : " كان أحسن انك انت و الجيش تموتوا ولا تتغلبوا " [7] ، و اتوعد انه حايعاقب المقصرين لما ينعقد مجلس المغول ( قور يلتاى ) فى الصيف ،و وعد بانه حا يروح على الشام السنه الجايه و حا يقود الجيش بنفسه [8] ، لكن هو و منگوتيمور اتوفوا سنة 1282.
اتكتبت قصايد كتيره تمجد انتصار جيش مصر على المغول فى معركة حمص التانيه و منها قصيده لركن الدين بيبرس الفارقانى قال فيها :
أتى زى الغمام بجيش مصر .:. وكوسات كأصوات الرعود لها وقع ترن الارض منه .:. وترعد منه أفاق الوجود
فهرست و ملحوظات
مصادر
- رشيد الدين فضل الله الهمذانى : جامع التواريخ، الايلخانيون، تاريخ ابناء هولاكو من آباقاخان الى كيخاتوخان ، دار احياء الكتب العربية.
- جمال الدين الشيال (استاذ التاريخ الاسلامي): تاريخ مصر الاسلامية، دار المعارف، القاهرة 1961.
- المقريزى : السلوك لمعرفة دول الملوك ، دار الكتب, القاهرة 1996.
- ابو بكر بن عبد الله بن أيبك الدوادارى : كنز الدرر وجامع الغرر، ( 9 اجزاء) مصادر تأريخ مصر الاسلامية ،المعهد الألمانى للآثار الاسلامية، القاهرة 1971.
- القلقشندى : صبح الأعشى فى صناعة الانشا ( 16 جزء )، دار الفكر، بيروت.
- Amitai-Preiss, Reuven, Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260-1281 ، Cambridge University Press 2004, ISBN 0-521-52290-0
- Curtin, Jeremiah,The Mongols, A History,Da Capo Press 2003 ISBN 0-306-81243-6