صوفيه

صوفيه
صوفيه
(بالعربى: التَّصَوُّفُ)
التسميه الاصليه	(بالعربى: التَّصَوُّفُ)
المؤسس	محمد
مختلف عن	كابالا
	تعديل

صوفيه
صوفيه
(بالعربى: التَّصَوُّفُ)
مختلف عن	كابالا
	تعديل

صوفيه او تصوف: بتمثل الصوفيه الجانب الروحانى النقى و المسالم فى الاسلام اللى فيه الصوفى المسلم بيدور على الحب الالهى و المعرفه عن طريق خبره شخصيه و مباشره بعيد عن العنف و القسوه و الاستبداد و ظلم الغير. الصوفيين او المتصوفين بيتسمو " الفقرا " و فى ايران بيتسمو " دراويش ". مع ان بيعتقد ان جذور الصوفيه كانت فى الهند و اوروبا فى الازمان القديمه، لكن بقى مرجح ان الحركه ظهرت مع بدايات النسك الاسلامى اللى اتشكل و اتطور كموازنه للتوسع الاسلامى الدنيوى و اتضافت ليه تأثيرات خارجيه. الصوفيه همها تعليم الناس و تعميق احاسيسهم الروحانيه من غير تدخل فى حياتهم او الاعتداء على حرياتهم. الصوفيين نظرتهم عالميه و ما بيكنوش عداوه لحد فى العالم و ضد العنف و الارهاب و كراهية الاخر و عشان كده بقوا فى الشرق الاوسط هدف للمتطرفين اللى بيعتبروا الحياه ميدان حرب و قهر و تدمير و اعتداء على غيرهم. الصوفيين ساهمو مساهمه كبيره فى نشر الاسلام بالطرق السلميه و المحبه فى مناطق كتيره من العالم زى اندونيسيا و المالديف و غيرها و النهارده ليهم نشاطات فى البلاد الغربيه كحركه مسالمه بتنادى بالسلام و التآخى بين البشر.

الصوفيه اتطورت عبر التاريخ فى تلت مراحل:

مرحلة النسك.
مرحلة الروحانيه الكلاسيكيه: تطور فكرة الحب الالهى.
مرحلة ظهور الطرق الصوفيه القايمه على الحب و التآخى.

مرحلة النسك

مرحلة النسك ابتدت بين الخيرين الورعين فى مواجهة المطامع الماديه اللى سادت وقت حكم الامويين (661-749) و اشتهرو وقتها بفعل الاعمال الخيره و حبهم للصلا فى ساعات الليل و لانهم كانو بيعيطو و هما فى حالة ولههم الدينى اتسمو " البكايين ".

مرحلة الروحانيه الكلاسيكيه

رسم تخيلى لرابعه العدويه.

فى مرحلة الروحانيه الكلاسيكيه دخل عنصر الحب الالاهى فاتغيرت الحركه من مرحلة النسك للمرحله الروحانيه ( Mysticism ) اللى رائدتها كانت ست هى رابعه العدويه ( اتوفت 801 ). رابعه العدويه شكلت مفهوم حب الله لذاته من غير طمع فى جنه او خوف من نار. سنين بعد رابعه العدويه انتشر ت الحركه الروحانيه جزئى عن طريق تبادل الافكار مع حركة النسك المسيحى. كتير من رواد الفتره دى ركزو على فكرة " التوكل " اللى معناها التوكل الكامل على الله و دى نقطه بقت مركزيه فى الفكر الصوفى. ظهرت مدرسه صوفيه بيقودها الحارث المحاسبى ( اتوفى 875 ) اهتمت بالجوانب النفسيه الداخليه و القدره على التحكم فى الذات. المحاسبى اعتبر ان تنقية الروح للتجهيز لمقابلة الرب هى اهم حاجه فى التصوف. تعاليم المدرسه دى عن الحكمه و الاعتدال اتطورت على ايد الجنيد البغدادى ( اتوفى 910 ).

المدرسه الصوفيه المصريه لعبت دور كبير فى تطوير الفكر الصوفى، المتصوف النوبى ذو النون المصرى ( اتوفى 859 ) دخل مفهوم جديد هو " المعرفه " اللى معناها المعرفه الداخليه على عكس المعرفه المكتسبه بالتعليم من الخارج. فى تهجداته كان بيعتبر نفسه جزء ضمن كل عناصر الطبيعه اللى بتمجد الله، و دى فكره ظهرت بعد كده فى الاشعار الصوفيه الايرانيه و التركيه. ذو النون اعتبر ان فيه حب متبادل بين الرب و الانسان و قال ان اللى بيدوق الحب الالاهى بيعرف الذات الالاهيه و بيبقى من العارفين المقربين.

فى ايران ظهرت المدرسه الصوفيه الايرانيه اللى اتزعمها ابو يزيد البسطامى ( اتوفى 874 ) و هى المدرسه اللى بتعتبر صاحبة فكرة " الفنا " يعنى فنا الذات. الالفاظ الرمزيه الغريبه بتاعة البسطامى استخدمت بعد كده فى الاشعار الصوفيه الايرانيه. مفهوم الحب الالاهى بقى مركزى اكتر و اكتر بالذات فى العراق و اهم اتباع المفهوم ده كان نورى.

فى المرحله دى الفكر الصوفى كان بيتدرس فى حلقات صغيره. شيوخ الحلقات كان فيه منهم ناس عاديين عمال و صنايعيه. فى القرن العاشر ابتدا الصوفيين يواجهو صعوبات و بقى ضرورى انهم يكتبو كتيبات يشرحو فيها فكرهم عشان يخففو من تنامى شكوك غيرهم اللى بقت بتحوم حواليهم، فظهرت شروحات ابو طالب المكى، و سراج، و غيرهم فى نهاية القرن العاشر، و فى القرن الحداشر ابو القاسم القشيرى، و الهجفيرى فى ايران. الكتاب الصوفيين دول اللى كانو بينتمو لمدارس اسلاميه مختلفه دافعو عن الصوفيه و شرحو انها مش حاجه خارجه عن الاسلام. اخر شخصيه صوفيه كبيره ظهرت فى المرحله دى كان ابو حامد الغزالى ( اتوفى 1111 ). الغزالى الف كتب كتيره من اشهرها " احياء علوم الدين ". اخوه الصغير احمد الغزالى الف كتاب عن الحب الروحانى اللى بعد كده بقى ماده اساسيه فى الشعر الفارسى.

مرحلة ظهور الطرق الصوفيه

الرقص الدوارى على الموسيقا الصوفيه

بعد شويه، النظم الروحانيه ( مجموعات ملتفه حوالين تعاليم شيخ معين ) ابتدت تتشكل. فترة الغزو المغولى و سقوط الخلافه العباسيه بيعتبر العصر الدهبى للحركات الصوفيه. فى الفتره دى ظهر المتصوف الاندلسى ابن العرابى و اسس نظام فكرى بيتعلق بعلاقة الله بالعالم، النظام ده بقى اساس نظرية " وحدة الوجود " اللى بتقول ان كل الوجود حاجه واحده تجسيد للحقيقه الالاهيه. فى مصر ظهر ابن الفريد و كتب اعظم الاشعار الصوفيه اللى اتكتبت بالعربى.

فى فارس ظهر صوفيين مهمين جداً هما فريد الدين العطار و نجم الدين كبرى ( صاحب الطريقه الكبريه). اعظم اشعار صوفيه بالفارسى كتبها جلال الدين الرومى (1207-1273) الرومى كتب قصيدة " مثنوى " فى حوالى 26.000 بيت من اهم اللى اتكتب فى تاريخ الصوفيه فى ايران و عباره عن موسوعه للافكار الروحانيه اللى أى انسان بغض النظر عن ديانته بيلاقى فيها افكاره الدينيه. الطريقه المولويه المشهوره بالرقص الدوارى ( رقص الدراويش ) على الموسيقا الصوفيه انبثقت من فكر و شعر جلال الدين الرومى.

رسم لحلقة ذكر مصريه.

الحركه الصوفيه المسالمه بتناسب الثقافه المصريه و بتتماشى مع روح المصريين الموروثه من ايام الفراعنه مرور بمصر القبطيه ام النسك و الزهد اللى عاش فيها زهاد زى انطونيوس الكبير و القديس بولا، و كانت نشيطه جداً فى مصر فى فترة العصور الوسطى. سلاطين مصر فى العصر المملوكى كان بيحترمو و بيشجعو الفكر الصوفى و كان الصوفيين اللى كانو بيتسمو " فقرا " بيعيشو على حساب الدوله و كانت بتتبنى لهم اماكن يعيشو فيها اسمها خانقات ( او خانكات ). الظاهر بيبرس و هو لسه امير قبل ما يتسلطن بنى للصوفيين فى القاهره خانقاه تكفى ربعميت صوفى و اتعرفت باسمه " خانقاة الظاهر بيبرس " و كانت وقتها اكبر و اجمل خانقاه فى القاهره، و السلطان الناصر محمد بن قلاوون بنى منتجع سرياقوس عشان يبقى فيه مركز للصوفيين فى مصر. اتعرف المكان باسم " خانقاه سرياقوس " و بنى لهم فيه ميت خلوه لميت صوفى يقعدوا فيها بأكلهم و كسوتهم عشان يتعبدو براحتهم، و كان كل واحد فيهم بيتصرف له كل يوم لحمه و عيش و معاش مالى شهرى و زيت زتون و صابون و حلويات و كسوه سنويه و اعانات تانيه كتيره، فكان طبيعى ان الصوفيين من كل البلاد يتوافدو على مصر بأعداد كبيره فى الازمان دى و بقت مصر المركز الرئيسى للحركه الصوفيه. الحركه الصوفيه فى مصر نشطت وقت حروب المغول و الصليبيين. الطريقه الشاذليه اسسها فى مصر ابو الحسن الشاذلى ( اتوفى 1258 ) اللى شارك فى معركة المنصوره و هو مسن و ضعيف البصر. و من ابرز الصوفيين فى مصر فى الفتره دى ابراهيم الدسوقى ( اتوفى 1277 ) ( صاحب الطريقه الدسوقيه )، و السيد البدوى ( اتوفى 1276 ) صاحب الطريقه الاحمديه اللى من وصياه: " أشفق على اليتيم، و اكس العريان، و اطعم الجيعان، و اكرم الغريب و الضيفان " و من اقواله: " الخلق السىء يفسد الشغل الصالح "، و ابن عطاء الله السكندرى، تلميذ الشاذلى و ابو العباس المرسى (المرسى ابو العباس )، مؤلف كتب " الحكم العطائيه " و " المناجاة العطائيه " اللى بيعتبر من روائع الادب الصوفى. المقريزى و على مبارك باشا بيعتبرو احسن اللى ادو معلومات تاريخيه عن الحركه الصوفيه فى مصر فى العصر المملوكى.

انتشرت الصوفيه فى الشرق الاوسط و وصلت الهند و هناك اخدت شوية حاجات من الروحانيات الهندوسيه. فى القرن الاربعتاشر اتأسست الطريقه النقشبنديه فى اسيا الوسطى. النقشبنديه روجت لفكرة عن " وحدة الشهود " ( خبره داخليه للوحده بتظهر بس فى عقل المؤمن ) بدل فكرة مدرسة " وحدة الوجود ". احمد السهرندى ( اتوفى 1624 ) كان اكبر شيوخ الحركه دى فى الهند.فى القرن التمنتاشر حاول شاه والى الله فى دلهى انه يوفق بين المدرستين و ترجم القرآن للفارسى لغة مغول الهند (الموغال ) الرسميه.

فى بدايات القرن الستاشر زالت الدوله المملوكيه من مصر و سيطر الاتراك العثمانليه على الشرق الاوسط و من وقتها، مع الخمول الفكرى اللى ساد بعد زوال الدوله المملوكيه، ما ظهرتش فى المنطقه مدارس صوفيه جديده كتيره. فى مصر ظهر الشعرانى ( اتوفى 1565 ) و فى سوريا ظهر عبد الغنى النابلسى ( اتوفى 1731 ). فى تركيا نفسها ظهر شوية شعرا صوفيين فى القرنين السبعتاشر و التمنتاشر و بعد زوال الدوله العثمانليه مصطفى كمال اتاتورك منع النظم الصوفيه و قفل مراكز الصوفيين سنة 1925 لكن ما قدرش يقضى على حركتهم او تأثيرهم فى المجتمع التركى.

الصوفيه غريبه

الصوفيه موجوده فى مصر من العصور الوسطى وتعتبر جزء من التراث الدينى و الاجتماعى المصرى. من مشاهير المصريين الصوفيين القدام (ذو النون المصرى)و فى العصر الحديث احمد عرابى و محمد كريم و الشيخ عبد الحليم محمود و شيخ الازهر احمد الطيب و ناس كتيره تانيه. عدد الصوفيين فى مصر فى حدو5 الى 7مليون لكن اكمنهم مالهمش تطلعات سياسيه و مطامع دنيويه و منهجهم بيقتصر على محبة الله و الزهد فمش بيبانو فى المجتمع بوضوح. الصوفيين لبسهم مش عادى حسب فئاتهم الاجتماعيه و شكلهم عادى و مابيربوش دقون. بينقسم التصوف فى مصر لتصوف فلسفى وتصوف طرقى و عدد الطرق الصوفيه فى مصر هو 72 طريقه متقسمين على اقطاب الصوفيه الاربعه ، منها الطريقه الاحمديه بتاعة الولى احمد البدوى و الطريقه الشرنوبيه البرهاميه التابعه للولى ابراهيم الدسوقى و الطريقه المدنيه الشاذلية وايضا الطريقة التجانية لنسبة للولى خاتم الاولياء وتاج الاصفياءالشيخ احمدبن محمد التجانى الشريف الحسنى تقدس سره وهناك زاويا تجانية كتيرة بمصر ومن اشهر تلاميد الشيخ احمد التجانى الشيخ محمد الحافظ المصرى صاحب العلوم الشرعية والحقيقية وغيره من الشيوخ الافاضل الكرام و غيرهم. الصوفيين منهجهم قايم على الكراهية و الزهد و ما لهمش مطامع سياسيه لكن لا يؤمنو بالدوله المدنيه و مساواة كل المواطنيين المصريين سواء كانو مسلمين او أقباط و عشان كده بيعانو من معاداة المسلمين المتطرفين من الجماعات النشريه

و غيرها.

شوف كمان

المراجع

المقريزى: السلوك لمعرفة دول الملوك، تحقيق محمد عبد القادر عطا، دار الكتب العلميه، بيروت 1997.
المقريزى: المواعظ و الاعتبار بذكر الخطط والآثار، مطبعة الادب، القاهرة 1968.
عبد المنعم الحفنى، الموسوعة الصوفية، أعلام التصوف و المنكرين عليه و الطرق الصوفيه، دار الرشد، القاهره 1992.
The New Encyclopædia Britannica, Micropædia,H.H. Berton Publisher,1973-1974
The New Encyclopædia Britannica, Macropædia,H.H. Berton Publisher,1973-1974